De Ireen Wüst-doctrine: pieken op het juiste moment

Bij iedere Olympische Spelen gaan mijn gedachten uit naar wat de deelnemende atleten zo extreem goed maakt. Waarom kunnen zij uitblinken waar anderen hopeloos falen, al hun trainingsuren ten spijt? En waarom kan bijna niemand ter wereld deze prestatie meerdere keren herhalen?

Deze week trad levende schaatslegende Ireen Wüst in Beijing aan voor haar vijfde Olympische Spelen. En dus doemde dezelfde vraag weer bij mij op.

Toptalent kan pieken op het juiste moment

Olympisch kampioen Wüst had in de afgelopen seizoenen nauwelijks kunnen imponeren. Ondanks haar indrukwekkende palmares wist ze in de twee jaar vóór Beijing geen wedstrijd van belang op haar naam te schrijven.

De ‘oude’ Wüst wist zich bovendien slechts met hangen en wurgen te plaatsen voor deze Spelen. Sceptici gaven daarom geen cent voor haar kansen. Haar deelname was eigenlijk een beleefd ‘moetje’.

Persoonlijk dacht ik dat het anders zou kunnen uitpakken. Niet omdat ik zo’n doorgewinterde schaatskenner ben, maar meer gebaseerd op mijn onderzoek naar de universele eigenschappen van toptalent.

In 2008 schreef ik mijn boek ‘Toptalent, de 9 universele criteria van toptalent’. Als jonge headhunter in het hogere segment van de markt was ik benieuwd naar wat de beste talenten zo onderscheidend goed maakt. En dus interviewde ik 65 ceo’s, coaches en toptalenten om op die manier het recept voor succes te ontrafelen.

Talent hangt af van specifieke situatie

Talent is vaak sterk contextueel. Het hangt af van de specifieke situatie of iemand faalt of slaagt. Toptalenten zijn heel verschillende mensen qua achtergrond, ervaring en qua cocktail van wat ze aangeboren hebben meegekregen versus wat ze hebben aangeleerd (de klassieke nature-nurture-discussie).

Toch blijken er ook universele eigenschappen van toptalent te bestaan die getalenteerde sporters in staat stellen om uitmuntend te presteren.

De 65 geïnterviewde specialisten kwamen uit allerlei werelden: sport, bedrijfsleven, leger en het publieke domein. Zij gaven allemaal de in hun ogen meest onderscheidende criteria aan voor hun succes. Uiteindelijk leidde dat tot een lijstje van een grofweg 15 criteria. De hieronder volgende 9 eigenschappen werden het meest door deze groep genoemd:

De 9 universele criteria van toptalent:

1. Authenticiteit & creativiteit
2. Passie en zelfmotivatie
3. Pieken op het juiste moment
4. Leervermogen
5. Het reduceren van complexiteit
6. Het stellen van ambitieuze, maar realistische doelstellingen
7. Proactief oplossen van problemen
8. Een beetje lui of snel verveeld?
9. Moed en zelfvertrouwen

Terug naar de ijsbaan in Beijing. Op basis van de ranking was niet Wüst, maar de Japanse wereldrecordhoudster Miho Takagi torenhoog favoriet. Met het oog op de statistieken, aanzienlijk betere tijden en overwinningen, leek het een op voorhand gelopen race.

De vrouw uit Goirle, die op haar 19e al bij de Olympische Spelen aantrad en inmiddels 35 jaar oud is, mompelde echter in een voorafgaand interview met de haar vertrouwde NOS-verslaggever Bert Maalderink dat de Spelen ‘iets speciaals’ bij haar losmaken. Alsof zij al wist wat ze nog in petto had.

Cocktail van persoonskenmerken en drijfveren

Het deed me denken aan het derde universele criterium van toptalent: pieken op het juiste moment. Er zijn massa’s mensen die iets goed kunnen tijdens de training als er weinig op het spel staat. Vaak zijn ze door eindeloos hard werken en noeste arbeid in staat om heel goed te presteren op onbelangrijke momenten.

Maar zelden kunnen ze diezelfde prestaties kopiëren als de ogen van de hele wereld op hen gericht zijn en er gestreden wordt om felbegeerde olympische medailles. Dat is overigens niet alleen zo in de sport, maar geldt precies zo in het bedrijfsleven. Hoe komt dat en kun je het aanleren om te pieken op het juiste moment?

Psychologen zijn het erover eens dat de prestaties van topsporters en ‘corporate atleten’ maar deels afhangen van wat ze kunnen. Het presteren onder grote druk wordt voor het overgrote bepaald door de cocktail van persoonskenmerken en drijfveren.

Pieken op het juiste moment: kun je dat leren?

Zoals uit het onderstaande schema blijkt zijn persoonskenmerken robuust en voor een deel aan te leren. Maar dat is lastig, omdat je er gericht aan moet werken en het kost veel tijd. Voorbeelden van persoonskenmerken zijn gedrevenheid, doorzettingsvermogen en veerkracht.

Met de drijfveren of primary social motives is het nog ernstiger gesteld. Uit onderzoek blijkt dat wat je drijft na je adolescentie grotendeels vastligt. In zijn algemeenheid kun je zeggen dat mensen met een prestatiemotivatie hier in het voordeel zijn. Ze hebben de innerlijke drijfveer om zich constant te verbeteren en te ontwikkelen.

Toch valt er wel iets te leren op dit vlak. De echte toppers kunnen zich vaak tijdens trainingen beter inbeelden dat ze in een situatie zijn met veel druk. In de managementliteratuur wordt dit fenomeen deliberate practice genoemd.

Een bekend voorbeeld betreft de beroemde American Football-speler Jerry Rice. Hij beeldde zich iedere training in dat hij in de Super Bowl speelde. Hij liet niets aan het toeval over en nodigde zelfs fans van rivaliserende clubs uit die hem uitjouwden bij de training. Puur omdat hij wist dat het creëren van moeilijke omstandigheden bijdraagt aan presteren op de cruciale momenten.

Niet iedereen is in staat om zich die imaginaire druk op te leggen en eindeloos lang zo gericht te trainen. Ook daar helpt het als je als talent beschikt over de prestatiemotivatie drijfveer.

Krachtig fundament om te presteren

Daarnaast valt op dat maar weinig mensen de moed hebben om niet het hele jaar te veel te trainen op weg naar grote toernooien. De echte toppers hebben dat lef doorgaans wel. Train zo veel als noodzakelijk en vooral niet zo veel mogelijk, is de gedachte hier.

En word niet nerveus als je dan niet het hele jaar door net zo goed bent als de concurrentie. Dat laatste is een verwijzing naar het negende universele criterium: moed en zelfvertrouwen.

Als die motivatie gecombineerd wordt met eigenschap 4, leervermogen, en de eerdergenoemde prestatiedrijfveer, ontstaat er een krachtig fundament om te leren presteren op de momenten die er echt toe doen.

Wonder Wüst pakt goud

Opnieuw terug naar de 1500 meter van Wüst. Haar blik verraadde dat ze niet gekomen was om een bijrol te vervullen. Ireen startte vóór Takagi en kon zorgeloos een richttijd neerzetten waar de Japanse zich op stukbeet.

‘De wereld heeft Wonder Woman, wij hebben Wonder Wüst‘, zei de NOS-commentator. Vijf Olympische Spelen en vijf keer goud in een tijdsbestek van zestien jaar. Een ongekende prestatie die fysieke en andere wetten tartte.

Wüst plukte op het Chinese ijs uit bijna alle negen universele criteria van toptalent. Maar haar winst is vooral een gouden illustratie van de derde eigenschap. Die noem ik vanaf nu niet meer ‘pieken op het juiste moment’, maar gewoon de Ireen Wüst-doctrine.