Waarom hoogmoedige leiders nog gevaarlijker zijn dan narcisten

De geschiedenis heeft zich al vaak genoeg herhaald: leiders laten zich verleiden door succes, waardoor ze op het pad van overmoed terechtkomen. Hubris wordt dat ook wel genoemd. Een woord uit het oud-Grieks, letterlijk vertaald overdaad, maar het omschrijft een conditie van overdreven zelfvertrouwen, hoogmoed en arrogantie.

Een extreem voorbeeld hiervan is Xerxes, koning van het oude Perzische Rijk. Na enkele triomfen voelde hij zich onoverwinnelijk. Op naar de verovering van Griekenland, dacht hij. Alleen schopte een storm zijn plannen in de war. Zijn brug over de Hellespont werd vernietigd.

Zijn reactie daarop was bizar. Hij liet de ingenieurs onthoofden die de brug hadden gebouwd. Zijn soldaten gaf hij de opdracht om de zee met kettingen af te ranselen en te prikken met gloeiendhete ijzeren staven. Xerxes was zo verblind door hoogmoed dat hij een mogelijke tegenslag niet langer kon bevatten. Hij was vergiftigd met hubris.

Hubris vaagt alle grenzen weg

Mensen die lijden aan hubris denken dat wereld zou moeten zijn zoals zij de wereld zien. Ze overschatten vaak tot in extreme mate hun capaciteiten. Ze hebben geen limieten meer. Zelfs wanneer ze falen, klampen ze zich vast aan de illusie van hun eigen gelijk. Zo’n houding draagt natuurlijk bij tot onverantwoordelijk gedrag, roekeloosheid en zelfs immoreel handelen.

Die ongecontroleerde zelfabsorptie stuurt veel leiders op het pad van zelfvernietiging. Daarin sleuren ze hun organisaties of hele landen mee.

Hoewel hubris vaak gepaard gaat met narcisme is het toch niet hetzelfde. Er zijn belangrijke verschillen. Narcisten hebben een opgeblazen zelfbeeld. Ze verlangen naar de goedkeuring en bewondering van anderen. Maar ze raken, in tegenstelling tot hoogmoedige individuen, niet zo dronken van de macht dat ze het contact met de realiteit volledig verliezen.

Narcisten hebben podium nodig

Narcistische persoonlijkheidstrekken ontstaan in de kindertijd. Hubris is een verandering van karakter die optreedt bij het verwerven van een aanzienlijke machtspositie. Overmoed is daarom eerder een tijdelijke conditie, specifiek gekoppeld aan leiderschapsposities, in plaats van een fundamentele fout in iemands persoonlijkheid.

Zelfs wanneer narcistische leiders graag in het middelpunt van de belangstelling staan, blijven ze begrensd. Tenminste zolang ze grip houden op de realiteit en beslissingen nemen die gericht zijn op het verbeteren van hun positieve zelfbeeld.

Bij hubris gaat het over een vorm van narcisme zonder grenzen. Hoogmoedige leiders hebben geen podium nodig om te schitteren. Ze testen de grenzen van aanvaardbaar gedrag, omdat ze geloven dat ze superieur zijn ten opzichte van alle anderen. Dat zal een narcist niet doen.

Van almacht naar ondergang

Na verloop van tijd ontwikkelt hun overdreven zelfvertrouwen zich tot een gevoel dat grenst aan almacht. Dat leidt tot roekeloos en impulsief gedrag, waarmee ze hun uiteindelijke ondergang inleiden.

Narcistische en overmoedige mensen flirten met de donkere kanten van leiderschap. Maar narcistische leiders stralen voldoende charisma uit waarmee ze anderen kunnen beïnvloeden en opzwepen.

Hun zelfvertrouwen, energie, hun bereidheid om risico’s te nemen en hun spreekvaardigheid dragen zo bij tot visionair, inspirerend leiderschap. Kwaliteiten die kunnen leiden tot aanzienlijk succes.

Disfunctionele uitwassen

Narcistisch gedrag heeft dus zowel donkere als zonnige kanten, maar hubris kenmerkt zich meestal door disfunctionele uitwassen. Overmoedige leiders gebruiken hun macht op onaangepaste, onproductieve en onbegrensde manieren. En dat resulteert in extreem giftig gedrag.

Ze streven ambitieuze doelen na, zowel voor zichzelf als voor een organisatie. Al zijn de wortels van narcisme en hubris anders, een narcistische persoonlijkheid kan overmoedig gedrag tevoorschijn laten komen. Maar hubris kan dan weer verdwijnen wanneer mensen niet langer in een machtspositie zitten.

Omdat leiders vatbaarder zijn voor de allure van macht, moeten ze proactieve maatregelen nemen om het ontstaan van hubris te voorkomen. Daarvoor hebben ze heel wat zelfkennis nodig, ze moeten begrijpen wat hen drijft.  Ze moeten bovendien openstaan voor (kritische) feedback, om zichzelf kunnen lachen en met de nodige nederigheid leidinggeven.

Hubris bestrijden

# Scherp het zelfinzicht aan

Mensen met machtige posities moeten een realistisch inzicht krijgen in hun sterke en zwakke punten. Datzelfde geldt voor de fijne kneepjes van hun persoonlijkheid. Een gezonde dosis zelfkritiek helpt daarbij. Die bereidheid om zichzelf objectief te beoordelen, kan een effectieve tegenmaatregel zijn voor hubris.

# Ontmasker blinde vlekken

Hubris leidt mensen vaak weg van zelfkennis en zelfbewustzijn. Daarom is het goed voor ze om voortdurend herinnerd te worden aan hun sterke punten en aan hun tekortkomingen. Openstaan voor regelmatige feedback, kan helpen bij het identificeren waar verbetering nodig is en waar niet.

Regelmatige en constructieve feedback zorgt ervoor dat mensen zich verantwoordelijk voelen voor hun acties.

# Zet kritiek om in groei

Om afglijden naar hoogmoedig gedrag te voorkomen, is het omarmen van advies nodig. Ze moeten bereid zijn om te luisteren naar mensen die in een positie zijn om advies te geven of hun acties te bekritiseren.

Het toegeven van fouten en ervan leren, is een belangrijke eigenschap waarmee het inslaan van een problematisch weg wordt vermeden.

# Gebruik humor en ironie

Een andere effectieve remedie tegen hubris is ironie. Daarmee wordt het contrast of de inconsistentie tussen schijn en werkelijkheid benadrukt. Ironie is vaak een subtiele vorm van kritiek.

Kwaliteiten als humor en cynisme kunnen bescherming bieden tegen overmoedig gedrag. Het vermogen van een leider om om zichzelf te lachen kan heel bevrijdend werken.

# Leid met bescheidenheid

Bescheidenheid is een andere belangrijke eigenschap die leiders moeten cultiveren om hubris te voorkomen. Het is belangrijk om met macht te dealen zonder arrogantie en overdreven trots.

Macht kan opwindend zijn, maar moet wel getemperd worden met realisme en nederigheid. Bedachtzame leiders streven ernaar om hun eerdere manier van leven te behouden. In feite kiezen ze ervoor om al die attributen van macht te vermijden.

Terugkerend thema

Macht kan hoofden doen opzwellen en kronen versplinteren. Figuren als Xerxes, die zichzelf als goden beschouwen, vallen het diepst en het hardst. Helaas staat de case van Xerxes niet op zichzelf. Velen voor en na hem ondergaan hetzelfde lot.

Hubris is een terugkerend thema in talloze verhalen. Sommige zijn geworteld in de mythologie, andere in legenden en weer andere weerspiegelen gebeurtenissen uit het echte leven.

Voor bedrijfsleiders die vandaag geplaagd worden door overmoed reiken de gevolgen vaak nog verder dan hun persoonlijke ondergang. Overmoed veroorzaakte de schandalen van figuren als Adam Neumann van WeWork, Sam Bankman-Fried van FTX en Elizabeth Holmes van Theranos.

Schade is enorm

En deze schandalen hadden ook gevolgen voor degenen die in hen geloofden, met als gevolg de vernietiging van hun fortuin. Het leed dat deze overmoedige zakelijke leiders hebben veroorzaakt, wordt nog overschaduwd door de impact van politieke figuren zoals Kim Jong-un van Noord-Korea, Bashar al-Assad van Syrië of Vladimir Poetin van Rusland.

De schade die zij aanrichten is niet alleen financieel. Zij hebben het verlies van ontelbare levens veroorzaakt. Dit roept tot slot een belangrijke vraag op. Kunnen we er ooit op vertrouwen dat mensen anderen onder controle kunnen houden als ze niet in staat zijn om zichzelf onder controle te houden?

Meer lezen:

• Ga nooit in discussie met domme mensen
• Je doet als leider meestal niet wat je zegt
• Zo ga je om met je redderscomplex