‘Het RIVM heeft twee keer op het punt gestaan om mij te ontslaan omdat het te controversieel was wat ik deed.’
Jan Rotmans, hoogleraar en activist, was de eerste ter wereld die een integraal model bedacht om wereldwijde klimaatverandering in kaart te brengen. Daarover werd destijds gezegd dat hij een model had gemaakt van iets dat niet bestond.
Hij promoveerde zo’n dertig jaar geleden en in die tijd was er geen kennis over klimaatverandering. ‘Het was heel controversieel, maar ik voelde dat ik in die richting verder moest gaan, tegen alle weerstand in, ook binnen mijn eigen instituut. Er waren mensen die er schande van spraken’, zei hij afgelopen zomer in de NRC-podcast Het Uur.
De tijd vooruit zijn
Het pad dat Rotmans bewandelde was zeker niet gemakkelijk, want hij werkte aan zaken als klimaatverandering, duurzaamheid en transities die in die tijd nog niet volop in de aandacht stonden: ‘Ik heb natuurlijk tientallen jaren echt geknokt en gevochten, omdat ik vaak voor de tijd uitliep.’
Werken aan onderwerpen of ideeën die verre van gemeengoed zijn, stuit altijd op veel weerstand. Mensen kunnen het nieuwe, andere zich niet inbeelden, omdat het vaak compleet indruist tegen alles wat iemand al zijn hele leven heeft geloofd. In plaats van nieuwsgierig te zijn naar het onbekende, houden ze star vast aan hun eigen zekerheden en verzetten ze zich fel tegen dat nieuwe idee. Ze proberen het onderuit te halen en maken het soms zelfs persoonlijk, zoals Rotmans ook vaak heeft ervaren: ‘Er zitten veel littekens op mijn rug. Al dat strijden en vechten doet wel iets met je.‘
Vooruitlopen op de troepen is altijd lastig, moeizaam en nooit de makkelijkste weg. Waarom doen mensen dat dan toch? En wanneer kun je eigenlijk beter eieren voor je geld kiezen?
Lees ook: 7 excuses van mensen die niet willen veranderen (en hoe daarmee om te gaan)
Niet opgeven
Dat de Post-it een toevallige ontdekking is weten we ondertussen allemaal. Maar veel minder bekend is de rol van 3M-medewerker Spencer Silver in het succes. Terwijl de meesten het mislukte experiment allang hadden afgeschreven, bleef hij er jaren mee leuren, omdat hij wist dat het product potentie had. Hij kreeg uiteindelijk meer dan gelijk.
Ook Rotmans had een diepe overtuiging dat hij op het juiste weg was met zijn klimaatmodel, zelfs toen nagenoeg iedereen beweerde dat het onzin was. Ondanks alle weerstand en kritiek die hij kreeg en de vertwijfeling die regelmatig toesloeg, ging hij niet bij de pakken neerzitten: ‘Alleen maar kritiek krijgen, dat zet zich wel vast in je. Ook diep van binnen, omdat je gaat denken dat het misschien ook wel helemaal niet kan of mag. Maar ik ben een enorme knokker.’
Steun van boven
Maar er is meer nodig dan een heilig geloof hebben in iets. Vaak is een steuntje in de rug op precies het juiste moment nodig om door te kunnen blijven gaan. Toen engineer Ken Kuturagi bij Sony bezig was met de ontwikkeling van een spelcomputer, stuitte hij op veel weerstand van zijn management. Maar Sony’s ceo hielp hem en zorgde ervoor dat hij door kon blijven gaan. Uiteindelijk ontwikkelde Kuturagi de Playstation, een van Sony’s meest succesvolle producten.
En ook Rotmans werd toch niet ontslagen, omdat een van de directeuren heilig in hem geloofde en hem op de kritieke momenten net de juiste steun kon geven. Als je ruggensteun van bovenaf hebt, is dat nog steeds geen garantie voor succes, maar het kan je wel enorm helpen. Heb je geen sponsors? Krab dan achter je oor of je wel door moet blijven strijden voor jouw idee.
Lees ook: Hoe komt het toch dat managers niet naar hun medewerkers willen luisteren?
Durven op te stappen
Een andere reden om jouw baanbrekende idee niet in de ijskast te zetten, is als je niets te verliezen hebt of durft op te stappen. Zo probeerde Eric Yuan, die bij Webex als engineer in dienst was, het product en de service significant te verbeteren vanwege de vele klachten die zij van hun gebruikers kregen. Maar het leek alsof hij tegen dovemansoren praatte. Hij raakte zo gefrustreerd dat hij de knoop doorhakte, ontslag nam en zijn eigen bedrijf opzette. Dat was Zoom.
Begin jaren negentig, toen Rotmans begon aan de Universiteit van Maastricht, bestond het woord transitie in de maatschappelijke zin nog niet. Toen hij zijn eigen instituut wilde opzetten, aarzelde het college van bestuur enorm en het kostte Rotmans veel moeite om hen te overtuigen.
Ondanks dat ze zeer twijfelden of hij ooit wat zou bereiken, kreeg hij wel een kans. Er kwam steeds meer aandacht voor het onderwerp en Rotmans maakte de overstap naar de Erasmus Universiteit van Rotterdam: ‘Daar kon ik mijn droom realiseren: een eigen transitie onderzoeksinstituut.’
Weet waar je aan begint
Een controversieel idee krijgt zelden grote bijval, dus wees gewaarschuwd. Je roept een hoop over je af en je zult vaak teleurgesteld worden. Ook Rotmans heeft dat ervaren: ‘Veel pijn, veel lichamelijke klachten, ook mentaal wel. Je vertrouwt bijna niemand meer. De mensen die mij bekritiseerden en afmaakten, kwamen later naar me toe en complimenteerden me: ‘Ik heb het altijd al in je gezien!”
Maar áls het dan lukt, geeft dat ook een fantastisch gevoel. Rotmans’ instituut blijkt een groot succes en is uitgegroeid tot een internationaal netwerk waar duizenden onderzoekers wereldwijd aan werken: ‘Daar ben ik trots op. Alles wat ik ben begonnen tegen de klippen op, bestaat nog. Het klimaatmodel wordt in elke onderhandelingsronde gebruikt, terwijl het is verdoemd en vervloekt.’
Het is precies zoals Gandhi eens zei: ‘Eerst negeren ze je, dan lachen ze je uit en vechten ze met je, maar uiteindelijk win jij.’
Lees ook deze columns van Simone van Neerven:
- Fosburyflop laat zien hoe de magie van het innoveren nog altijd wordt onderschat
- Iedereen loopt weg met AI, maar niemand heeft het over de prijs die we betalen
- Wat heeft Taylor Swift met innovatie te maken? Meer dan je denkt
