Fossiele subsidie is als een cocaïne-infuus voor een verslaafde

37,5 miljard euro. Dat bedrag gunt de Nederlandse overheid jaarlijks aan de fossiele sector via allerlei regelingen en belastingvoordeeltjes. Dat concluderen milieuorganisaties Milieudefensie, SOMO en Oil Change International in een rapport dat maandag gepubliceerd is.

Wereldwijd ging er vorig jaar zelfs 7.000 miljard dollar aan subsidies naar de fossiele industrie, bleek eerder al uit berekeningen van het Internationaal Monetair Fonds.

Dat is een grote middelvinger naar iedereen die probeert te verduurzamen en een relatief nadeel ondervindt. En naar iedereen die lijdt onder klimaatrampen, waaronder de duizenden die verbrand, verdronken en verzwolgen zijn in recordoverstromingen in Slovenië en Noord-China, en bij recordbosbranden in Canada, Zuid-Europa en Hawaii.

Glorietijd voor fossiele industrie

Terwijl de rest van de wereld schreeuwt om een groene revolutie, blijven olie- en gasbedrijven lachen naar de bank. Dit is een glorietijd voor petrol heads, oligarchen en oliesjeiks.

Aramco, de hoofdsponsor van de Formule 1 waar onze nationale trots Max Verstappen domineert, behaalde vorig jaar de hoogste jaaromzet van een bedrijf ooit: 161 miljard dollar.

Europa, ondanks het ambitieuze streven naar groenere energie, nam in 2022 meer gas af van Rusland dan vóór de oorlog. En Groot-Brittannië? Ze hebben 100 concessies uitgegeven voor nieuwe olie- en gasexploitatie in de Noordzee.

De mondiale energiegerelateerde CO2-uitstoot is in 2022 met 0,9 procent gestegen en bereikte een nieuw hoogtepunt van ruim 36,8 miljard ton.

Afkicken van fossiele verslaving

Hoe kan het dat dit zo hardnekkig is? Politici zeggen dat een verregaande klimaatcorrectie te duur zou zijn, zorgt voor afhankelijkheid van landen als Saoedi-Arabië, dat elektrificatie schaarse metalen en materialen vereist uit China, en dat schaarste prijsverhogingen voor huishoudens kan betekenen.

En dat klopt: de transitie is pijnlijk en duur. Onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen is vergelijkbaar met die van een verslaafde aan zijn drug. Afkicken is pijnlijk. Het petrochemisch complex heeft ons bij de ballen.

Het prijskaartje van de fossiele verslaving is nog veel hoger; doorsnuiven is dodelijk. Los van het menselijk leed, verdampt extreem weer tientallen procenten van onze economie. We weten dat een transitie waarbij de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen noodzakelijk is. Toch blijven de twee belangrijkste behandelingen tegen de verslaving buiten schot: afbouwen van subsidies en opbouwen van een mondiale CO2-prijs.

Stranded assets

De belangrijkste oorzaak is dat we op macroniveau wel weten wat de schade is, maar dat we de implicaties hiervan niet vertalen naar het niveau waarop beslissingen worden genomen. Wat is de implicatie van klimaatschade voor bedrijfsbeslissingen in de bestuurskamer? Of voor consumentenbeslissingen in de supermarkt?

Lees ook: Bestuurders nemen klimaatverandering nauwelijks mee in hun besluitvorming

Een van de gevolgen is dat we onvoldoende rekening houden met zogeheten stranded assets; bezittingen die snel in waarde dalen. Als we dit wel zouden doen, zouden investeerders direct op de fossiele rem trappen en massaal overstappen op investeringen in energiebesparing en alternatieve energiebronnen.

Waarom? Ofwel de waarde van olie- en gasbedrijven zelf zal gigantisch dalen vanwege het voorgenomen strenge klimaatbeleid. Immers, energiebedrijven zullen hun olie- en gasreserves simpelweg niet kunnen opmaken en moeten afschrijven. Ofwel fossiele bedrijven gaan door zoals nu en ontwrichten het klimaat zo hevig, dat de financiële waarde van andere sectoren verdampt.

Ontwrichtende gevolgen

Ter illustratie: de Financial Times schreef dat woningen in de VS tussen 237 miljard dollar te hoog zijn gewaardeerd vanwege overstromingsrisico. En dat de verzekeringspremies voor bosbrandbescherming 1,5 miljard dollar was in 2021, terwijl de schade zes keer zo hoog was. Dat leidt tot een waardedaling van maximaal 495 miljard dollar.

Hoe is dat voor (hypotheken en investeringen in) het bosrijke Apeldoorn? Of aan de waterrijke grachten in Amsterdam? Wat zijn hier de stranded assets? Wie rekent dit door?

In beide gevallen zal de wal – of het strand – het schip keren, waarbij de afschrijving op fossiele energiebedrijven pijnlijk, maar nog het minst schadelijk is.

Lees ook: Een meetbare impactstrategie: de meeste bedrijven hebben geen idee

Truc van VNO-NCW

In plaats van dat we een deel van de raffinaderijen, plasticfabrieken en petrochemische industrie afschrijven en kapitaal steken in nieuwe technologie, heeft werkgeversorganisatie VNO-NCW een slimme truc bedacht. Ze hebben het concept van stranded assets omgedraaid en noemen het onrendabele toppen.

Bedrijven wil best klimaatvriendelijk ondernemen, maar alleen als er overheidssubsidie komt. En zo nemen de fossiele subsidies verder toe.

Overigens: als de subsidies voor onrendabele toppen al klimaateffectief zijn, is het nog maar de vraag of de bijvoorbeeld 3 miljard euro aan financiële steun voor maatwerkafspraken voor de 20 grootste uitstoters van Nederland economisch en maatschappelijk rendabel zullen zijn. Effecten op biodiversiteit, fijnstof, gezondheid en mensenrechten blijven: klimaatefficiëntere brandstof, plastics of everchemicals zorgen nog steeds voor chemische vervuiling of gezondheidsschade.

Verplichte rapportage over duurzaamheid

Een glimp van hoop is de nieuwe Europese wetgeving voor duurzaamheidsrapportage, de CSRD. Vanaf 2024 zijn steeds meer bedrijven verplicht om te rapporteren over hun impact op de mens en het klimaat. Dat betekent dat bedrijven zoals Shell, BP en ExxonMobil hun emissies transparant moeten maken.

Een slimme journalist van Nu.nl toonde recent aan dat Shell het slechter doet dan zijn concurrenten. Dit was voor de leek onmogelijk te achterhalen, helemaal met de prachtige duurzaamheidsverhalen op de beeldbuis en bushokjes.

Gelukkig gaat dit veranderen. Met de nieuwe rapportageregels worden bedrijven verplicht hun CO2-uitstoot te rapporteren. En ze moeten ook de financiële implicaties van de risico’s en regelgeving becijferen en publiceren.

Nog even snuiven fossiele bedrijven zoveel mogelijk van hun voorraden leeg. Elk grammetje telt. Tot het moment dat de klimaatontwrichtende activiteiten zo opvallen, dat ze zelfs met de meest overtuigende greenwashing grijs kleuren.

Lees ook: Deze startups helpen ons te leren leven met klimaatverandering