Eeuwen geleden waarschuwde de joodse mythologie voor een geduchte zeeslang: de Leviathan. Deze monsterlijke belichaming van het kwaad durfde zelfs God uit te dagen. Volgens de geschriften zou alleen een goddelijke kracht dit afschuwelijke schepsel kunnen vernietigen en het natuurlijke evenwicht in de wereld kunnen herstellen.
Met de tijd verandert de symbolische betekenis van de Leviathan op vreemde, zelfs tegenstrijdige manieren. Het staat voor Gods eigen scheppingskracht, een duistere kracht, een avatar voor chaos en anarchie, het beest, moedwillige onwetendheid, ongegeneerd machtsmisbruik en zelfs regelrecht autoritair gedrag.
Vele landen worden nog steeds geregeerd door Leviathans
In de 17de eeuw opperde filosoof Thomas Hobbes het idee dat de wereld een Leviathan nodig had om de vrede te bewaren. Voor Hobbes diende de Leviathan als metafoor voor de ideale staat. Een staatsvorm waarin de massa – van nature chaotisch, egoïstisch en zondig – verenigd werd onder een soevereine macht met vrijwel onbeperkt gezag.
Autoritaire leiders komen niet uit de lucht vallen
Terug naar vandaag. Leviathan-achtige leiders blijken niet alleen een blijvertje te zijn, ze zijn in opkomst. De Verenigde Staten zijn (voorlopig) uit de greep van Donald Trump bevrijd, maar vele landen worden nog steeds geregeerd door Leviathans.
De niet-complete lijst omvat Vladimir Poetin (Rusland), Xi Jinping (China), Mohammed bin Salman (Saoedi-Arabië), Recep Tayyip Erdoğan (Turkije), Aleksandr Loekasjenko (Wit-Rusland), Viktor Orbán (Hongarije), Narendra Modi (India), Jair Bolsonaro (Brazilië), Min Aung Hlaing (Myanmar) en Nicolás Maduro (Venezuela).
Het is niet verwonderlijk dat mensen aangetrokken worden tot ‘wonderdoeners’ met snelle oplossingen
Natuurlijk komen deze leiders niet zomaar uit de lucht vallen. Het is het volk dat ze toelaat, dat ze steunt in hun groei en ze zelfs aanmoedigt. Maar waarom voelen mensen zich aangetrokken tot deze heersers met de duistere kracht van de Leviathan?
De verleiding van autoritaire leiders
Wanneer mensen bang zijn voor de toekomst – op sociaal, economisch en milieugebied – vallen ze terug naar een afhankelijke positie. Ze gaan op zoek naar iemand die hen de weg wijst. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze zich aangetrokken voelen tot ‘wonderdoeners’ die snelle oplossingen bieden.
De bestuurlijke aanpak van deze leiders heeft echter een gevaarlijk Leviathaans karakter. In tegenstelling tot dictators als Hitler, Stalin of Mao gebruiken hedendaagse Leviathans minder expliciete draconische methoden.
De ‘verdedigers van de democratie’ misbruiken het systeem om hun machtsbasis te behouden
In plaats van openlijk, buitensporig geweld vertrouwen ze op misleiding en verleiding om zich van de gehoorzaamheid van hun onderdanen te verzekeren. Dat maakt dat ze omschreven kunnen worden als neo-autoritairen.
Terwijl sommige neo-autoritairen zich opwerpen als verdedigers van de democratie, misbruiken ze in werkelijkheid het systeem om hun macht te behouden en alle aspecten van het leven van hun onderdanen te controleren.
Op die manier creëren ze een schijndemocratie. Wat ze zo gevaarlijk maakt, is hun vermogen om hun agenda te framen als een product van ‘keuzevrijheid’. Verkiezingen lijken een legitieme uitdrukking van de wil van het volk, maar de resultaten worden gemanipuleerd of zelfs vooraf bepaald met ingewikkelde politieke kaders.
Onder een laagje charismatisch vernis schuilt een berekenende persoonlijkheid
Een ander opvallend kenmerk van hun modus operandi is hun verwrongen gebruik van de wet. De huidige generatie autoritaire leiders past de wet toe voor het bestrijden van tegenstanders. Ze buigen of overtreden de wet om zich te beschermen tegen elke bedreiging van hun machtspositie. Een van hun meest bedrieglijke en gevaarlijke talenten: het vermogen om hun macht te centraliseren met pseudo-democratische processen.
De psychologische trucs van de neo-autoritair
Vaststaat dat neo-autoritaire leiders charismatisch zijn, maar onder dit laagje vernis schuilt een berekenende persoonlijkheid met een mix van narcistische en psychopathische trekken. Zonder empathie en moraal, verteerd door een zucht naar persoonlijke macht, machiavellistisch en wraakzuchtig ingesteld. Het maakt dat deze leiders diep menselijk leed kunnen veroorzaken zonder ook maar iets te voelen.
In hun poging om aan de macht te komen, passen zulke leiders bepaalde psychologische tactieken toe:
- Ze doen zich voor als verdedigers van het gewone volk, dat vaak als slachtoffer wordt afgeschilderd.
- Ze maken handig gebruik van de media om hun volgelingen te manipuleren. Ze maken er een punt van om grootschalige openbare evenementen te organiseren waarbij ze zichzelf positioneren als dé verbindende en beroemde schakel.
- Ze zijn meesters in het uitvinden van ideologieën, al dan niet religieus, om hun machtsbasis te verstevigen en hun beleid te rechtvaardigen.
- Ze creëren een illusie van keuze tijdens verkiezingen om hun machtsbasis te behouden. Ze dulden geen afwijkende meningen en deinzen er niet voor terug tegenstanders te diskwalificeren of zelfs gevangen te zetten.
- Om hun greep op de macht te verzekeren, vertrouwen ze op handlangers, familieleden, het leger en de politie.
- Ze zijn zeer getalenteerd in het verleiden van de opkomende middenklasse met financiële prikkels en op status gerichte symbolen.
- Wanneer hun volk onrustig wordt, wijzen neo-autoritairen op externe bedreigingen voor het rechtvaardigen van hun positie. Natuurlijk is oorlog voeren daarbij de ultieme afleiding.
Welke vraag ligt er nu voor ons?
De mens zal altijd blijven worstelen met de behoefte om geleid te worden en het verlangen om vrij te zijn. Hoewel de meesten zich verzetten tegen het type demagogische leider, kunnen ze gemakkelijk slachtoffer worden van hun pathologische verlangen om geleid en gecontroleerd te worden.
Laten we ons vandaag nog altijd misleiden door de pathologische verleiding van de Leviathan?
In de Verenigde Staten gaan geruchten over de mogelijke terugkeer van Donald Trump voor de presidentsverkiezingen van 2024. Als dit scenario werkelijkheid zou worden, worden de Amerikaanse kiezers opnieuw geconfronteerd met de lokroep van de Leviathan: de belichaming van het kwaad, in staat om het evenwicht in een wereld met vrije meningsuiting te vernietigen.
Wat doen we als zo’n kandidaat in de VS of elders opduikt? Zouden we, terwijl we op de hoogte zijn van de gevaren, reageren of laten we ons misleiden door de pathologische verleiding van de Leviathan? Dat is de vraag die voor ons ligt.
Hongerig naar meer artikelen over leiderschap? Check dan ook deze:
- Is autoritair leiderschap nog van deze tijd?
- De 14 stijlen van leidinggeven die iedere leidinggevende moet kennen
- De 6 onmisbare vaardigheden voor elke ceo
