Al van kleins af aan krijgen we mee dat we het beste uit onszelf moeten halen. Als je hoge cijfers haalt en een goede opleiding volgt, ben je in de ogen van de maatschappij succesvol. Ambitieus zijn en steeds een stapje hoger op de carrièreladder komen, is de norm. De maatstaf voor een geslaagd leven. Toch lijkt er verandering op komst.
Carrièreswitch
Het klassieke carrièrepad ziet er inderdaad uit als een ladder. Als een soort lineaire reis met periodieke loonsverhogingen en regelmatige promoties die professionele vooruitgang betekenen. Maar experts zeggen nu dat onze definitie van succes snel aan het veranderen is.
Journalist Josie Cox stelt dat ons ‘collectieve begrip van ambitie – als een concept in de context van werk – evolueert naar iets dat minder gestandaardiseerd is’. Het wordt subtieler, persoonlijker. Status en geld maken plaats voor geluk en mentale gezondheid. Je zou misschien zelfs kunnen stellen dat we minder ambitieus worden.
De coronacrisis leek hierbij in eerste instantie een belangrijke katalysator. Uit een groot internationaal onderzoek van cybersecuritybedrijf Kaspersky bleek bijvoorbeeld dat ruim een derde van de werkenden erover nadenkt om van baan te wisselen. De pandemie gaf hen de tijd en de ruimte om na te denken over wat ze nu écht willen in het leven.
Bij een ander grootschalig onderzoek gaf zelfs meer dan de helft van de werknemers aan dat ze best van baan wilden wisselen als dat hun werk-privébalans ten goede zou komen. Een nog groter deel zou bovendien afzien van een promotie als dat beter zou zijn voor hun geestelijke gezondheid.
Lees ook: Is geregeld van baan veranderen goed voor je cv? Dit denkt de recruiter over jou
Ambitieus, maar dan anders
Nu is van baan wisselen natuurlijk niet per se hetzelfde als minder ambitieus zijn. Maar het laat wel zien dat onze definities van succes en ambitie veranderen. Zo vertelde een van de onderzoekers: ‘Carrièredoelen zijn op de achtergrond geraakt, omdat werknemers worstelen met het combineren van werk, gezin, geestelijke gezondheid en welzijn.’ Werknemers zijn, kortom, klaar met de vermoeidheid, stressvolle banen en het altijd maar ‘aan’ staan.
De druk van buitenaf maakt het echter moeilijk om dingen daadwerkelijk te veranderen, meent Marian Donner. Zij is psycholoog, columnist en auteur van onder meer Zelfverwoestingsboek: waarom we meer moeten stinken, drinken, bloeden, branden en dansen. ‘Ik denk dat alles buiten onszelf erg gericht is op prestatie en presteren’, vertelt ze. ‘Dat begint al op school.’
Er wordt volgens Donner dan ook te veel nadruk gelegd op het nastreven van succes. ‘Als een kind niet goed genoeg scoort, moet het bijvoorbeeld op bijles. Alles wordt alsmaar omhoog gestuurd vanuit de docenten en de ouders.’
‘Daarbij spelen ook nog andere factoren een rol, zoals de lage status van het vmbo en ambachtelijke beroepen. En niet te vergeten de absurd hoge huizenprijzen van nu. Wie een beetje leuk wil wonen in de stad zal een goed inkomen moeten genereren.’
De beste versie van jezelf
Donner ziet in dat het tot op bepaalde hoogte noodzakelijk is aan te sturen op betere prestaties: ‘Er is wereldwijd grote concurrentie op de arbeidsmarkt. Dus geheel onterecht is het ook weer niet.’ Maar overdrijven is ook een vak. Onze prestatiemaatschappij legt de lat wel heel hoog, vindt Donner.
Ze noemt de perfectie in de beeldcultuur als voorbeeld. Op tv en op de sociale media komen er voortdurend beelden voorbij van succesvolle, mooie en rijke mensen. Dit zorgt alleen maar voor extra druk. Leuzen als ‘word de beste versie van jezelf’ en ‘maak van je baan je passie’ maken het er niet makkelijker op.
Donner: ‘Je huid moet glad, je moet je trauma’s verwerken, je geest moet schoon zijn, noem maar op. Doodvermoeiend.’ Toch ziet ook Donner dat er een andere tendens gaande is met betrekking tot ambities en carrièredrang: ‘Met name jongeren vinden zingeving en ethiek nu veel belangrijker dan status en ambitieus zijn. Via hun baan willen ze iets toevoegen aan de wereld.’
Lees ook: Niet alle voldoening hoeft per se vanuit je werk te komen (sterker nog, het is zelfs beter van niet)
Systeem moet op de schop
Het probleem is dat veel bedrijven inmiddels ook goede sier willen maken met deze morele aspecten, terwijl ze in werkelijkheid misschien helemaal niet zo ethisch bezig zijn. Daardoor is het alsnog het systeem dat controle heeft over het individu.
‘Pas als het systeem verandert, zullen mensen vrij zijn om echt zelf te bedenken wat ze willen’, zegt Donner. ‘In mijn ideale wereld wordt er bijvoorbeeld veel minder gewerkt. Ik denk dat veel mensen daar behoefte aan hebben. We moeten met z’n allen minder gaan produceren en consumeren.’
Het systeem zal echter niet zomaar veranderen. Het is dan ook heel moeilijk om je eraan te onttrekken. Donner heeft om die reden niet veel op met de zelfhulpindustrie. ‘Er verschijnen veel boeken en artikelen waarin je wordt aangespoord om het rustiger aan te doen, je telefoon uit te zetten en mindful te leven. Maar je komt altijd weer terug in een wereld die niet veranderd is.’
Gevoel van schaamte
In die wereld word je opgezweept om likes en targets te behalen. Je komt vanzelf weer terecht in de ratrace. Belangrijk is om je daar niet schuldig over te voelen, adviseert Donner. ‘Het helpt om te zien dat het probleem bij het systeem ligt. Jij bent niet het probleem als je vindt dat je te hard werkt of een gebrek aan zingeving ervaart. Het is de schuld van de wereld waarin we leven.’
Mensen schamen zich vaak als ze niet de beste versie van zichzelf zijn, als ze zichzelf niet volledig hebben geoptimaliseerd of als hun baan niet hun passie is. Die schaamte houdt mensen gevangen. ‘De wereld wil heel veel van je. Maar het is geen teken van gezondheid om je aan te passen aan een ongezonde samenleving.’
Zelf zegde Donner een high-profile baan op om achter de bar te gaan staan bij een Amsterdamse club. ‘Ik vond dat gewoon veel leuker om te doen. Maar je baan hoeft echt niet je passie te zijn. Het kan heel bevrijdend zijn om te denken: Oké, ik moet werken om geld te verdienen en ik vind mijn baas een lul, maar verder heb ik een heel leuk leven.’
Lees ook: Wanneer is het tijd om ontslag te nemen? 6 vragen om jezelf te stellen
