Van een presentatie waarbij je vergeet iets te zeggen tot erachter komen dat je de volledig verkeerde persoon hebt aangenomen voor een functie. Het is verleidelijk erover na te blijven denken. Alleen zo kom je erachter waar het fout ging en kun je dat de volgende keer voorkomen, toch? Het gevaar is echter dat de zelfanalyse doorslaat in zelfverwijt en gepieker, met een lagere zelfwaardering als gevolg. Het gevaar bestaat dat je zo in een negatieve spiraal terechtkomt. Onder andere de Amerikaanse psycholoog Joanne Wood concludeerde dat mensen met een lage zelfwaardering minder genieten van een positieve ervaring en vaker hun positieve gevoel laten ‘verdampen’, of wegpraten.
‘Het is zo makkelijk’
Probeer je in plaats daarvan eens te richten op wat wel goed gaat, en hoe je eigenlijk zou willen dat het was gegaan. Besteed je energie daaraan, pleit psycholoog Matthijs Steeneveld. Als trainer in de positieve psychologie ziet hij het binnen de organisaties waar hij medewerkers begeleidt: te streng zijn voor jezelf. Zelfs hijzelf neigt ertoe, bekent hij. Eerder dit jaar publiceerde hij er het boek #imperfectlife (Boom Uitgevers) over. ‘Het is ook zo makkelijk’, vertelt hij, ‘en het lijkt bovendien de oplossing voor alles.’
Dat het zo verleidelijk is om steevast te letten op wat er fout gaat komt doordat de mens, net als de meeste andere wezens, evolutionair gezien wel op gevaar móest letten. Wie dat niet deed, viel van oudsher af. Daardoor blijken we sterker op negatieve prikkels te reageren dan op positieve. Steeneveld: ‘Je zou dus kunnen zeggen dat het genetisch is doorgegeven dat we geneigd zijn kritisch te blijven denken en te piekeren.’
In zijn boek adviseert de psycholoog om wat vaker gewoon tevreden te zijn, in plaats van altijd het ultieme te willen nastreven. Maar vinden we zo’n soort instelling niet welbeschouwd lui en getuigen van een gebrek aan ambitie? ‘De gedachte is: tevredenheid levert minder op. Alsof alles altijd béter moet. Maar zo leven we wel, als we eten moeten we er gezond van worden, als we bewegen willen we er goed uitzien en als we een boek lezen moeten we er wat van opsteken. Pas als we Netflix aangooien en opgeslokt worden door een serie kunnen we dat even uitzetten. Om onszelf na drie afleveringen schuldig te voelen dat we niet iets nuttigs hebben gedaan.’
Positief blikveld leidt tot meer kansen
De ironie wil dat wetenschappelijk onderzoek bewijst dat gelukkige mensen het beter doen op de werkvloer, maar dat het geen zin heeft om dan maar zo hard mogelijk proberen gelukkig te zijn. Dan ben je juist weer heel streng voor jezelf en dat werkt dus niet. Richt je dus niet zozeer op een eindresultaat, maar op het goede van dat moment.
Barbara Fredrickson, professor in de sociale psychologie, heeft hier baanbrekende studies naar gedaan: haar ‘broaden & build’-theorie beschrijft hoe positieve emoties ervoor zorgen dat we onze aandacht kunnen verbeteren. We verbreden letterlijk ons blikveld en staan open voor meer ervaringen, waardoor we nieuwe vaardigheden opdoen, mensen ontmoeten en onszelf ontwikkelen.
Maakbaarheidscultuur
We lijken te leven in een maakbaarheidscultuur waarin steeds vaker wordt geopperd dat je succes en geluk simpelweg kunt ‘manifesteren’. Dat is dan weer niet een vorm van optimisme waar psycholoog Matthijs Steeneveld achterstaat, die dit veel te kort door de bocht noemt: ‘Het gevaar daarvan is dat als iets niet werkt, als je keihard je best doet maar iets lukt niet, dat je het dan aan jezelf wijt. We zijn allemaal slachtoffers van de werkelijkheid: natuurlijk heb je invloed op je leven, maar niet op ieder aspect. Daarbij is niet iedereen gezegend met dezelfde hoeveelheid kansen. Aan de andere kant heeft iedereen er baat bij om positief aan de slag te gaan met wat er wel is. Een toekomstbeeld om rustig naartoe te werken en niet als ideale perfectie om jezelf mee te vergelijken, geen voorspelling die uit móet komen. Kijk eens wat vaker naar wat er goed gaat, dan kom je al een heel eind.’
