‘KPN laat werknemers zelf kiezen hoeveel vakantie ze opnemen’ kopte het FD afgelopen dinsdag. Het nieuws haalde zelfs de voorpagina. Daar zal de hr-afdeling blij mee zijn geweest, lacht organisatiepsycholoog Lennard Toma: betere reclame had het telecombedrijf zich niet kunnen wensen. ‘Dit is slimme werkgeversmarketing.’
KPN heeft het maximumaantal vakantiedagen voor de bijna tienduizend medewerkers per januari 2025 geschrapt. In de nieuwe cao is opgenomen dat het aantal vrijgenomen dagen niet meer wordt geregistreerd, al zijn daar wel regels aan verbonden. Het telecombedrijf hanteert een ondergrens van 20 vrije dagen per jaar, op basis van een fulltime werkweek, in lijn met het wettelijke minimum. Verder geldt er een richtlijn van 27 dagen.
Gevoel van vrijheid
Het bedrijf wil minder regels en meer autonomie voor de medewerkers, zegt Bart Webers tegen de zakenkrant, als directeur rewards verantwoordelijk voor de arbeidsvoorwaarden. Dat is slim, zegt organisatiepsycholoog Lennard Toma.
Hygiëne versus motivatie
Zaken die een organisatie gewoon op orde moet hebben. ‘Dat zijn de basisvoorwaarden’, zegt organisatiepsycholoog Lennard Toma. ‘Motiverende factoren gaan een stap verder, die omvatten wat mensen in hun werk drijft. En autonomie is, samen met betrokkenheid en competentie, een van de belangrijkste motivatoren.’
Volgens hem is autonomie een van de belangrijkste knoppen waar werkgevers aan kunnen draaien om de motivatie en het werkplezier te vergroten (zie kader). Bovendien vergroot het de betrokkenheid. ‘Als mensen meer vrijheid krijgen om zaken naar eigen inzicht in te vullen, bijvoorbeeld hoeveel vakantie ze nemen, willen ze dat vertrouwen ook teruggeven.’
Zelf is Toma niet anders gewend. ‘Ik heb mijn hele carrière bij bedrijven gewerkt die onbeperkte vakantiedagen aanboden en mijn ervaring is dat daar goed mee wordt omgegaan. Er werd niet exorbitant veel gebruik van gemaakt, gemiddeld namen mensen tussen de 20 en 30 dagen vrij. Dat is een normale range.’
Want onbeperkt vakantie klinkt op papier mooi, zegt hij, maar het is natuurlijk niet de bedoeling van KPN dat medewerkers straks drie maanden per jaar op kosten van de zaak aan het strand liggen. ‘Het gaat om het gevoel van vrijheid, het idee dat er meer mag en kan. Zoals spontaan een weekend weg of een feestje bijwonen, wat anders misschien niet had gekund omdat je al door je vakantiedagen heen bent.’
Lees ook: Hoger salaris staat niet op één, dit is wat werknemers écht belangrijk vinden in een baan
Gaten dichtlopen
Om het initiatief te laten slagen, stelt hr-strateeg en MT/Sprout-columnist Kirsten de Roo, zijn twee zaken essentieel: duidelijke afspraken over wat er qua productiviteit van medewerkers wordt verwacht en goede onderlinge afstemming binnen teams.
‘En iedereen moet in gelijke mate profiteren’, zegt ze. ‘Bij de politie of in de zorg zou deze maatregel bijvoorbeeld minder goed werken. Daar draait het niet zozeer om targets, maar om roosters die moeten worden ingevuld. KPN moet goed kijken hoe hier op afdelingen als de klantenservice of installatie invulling aan wordt gegeven.’
Door medewerkers meer regie te geven over de werk-privébalans, hoopt KPN ook het welzijn te verbeteren. ‘Deze maatregel kan ervoor zorgen dat het ziekteverzuim daalt’, beaamt De Roo. ‘Als werknemers zich een keer niet goed voelen, om wat voor reden dan ook, kunnen ze een dag vrij nemen in plaats van zich ziek melden. Iedereen heeft weleens behoefte aan rust.’
De nieuwe cao van KPN geldt tot eind 2025. De rol van leidinggevenden is volgens De Roo cruciaal voor het wel of niet slagen van het ‘experiment’. ‘Het kan veel losmaken in de onderliggende teamdynamiek’, zegt ze. ‘Sommige medewerkers zullen meer dagen opnemen dan andere. Dat kan, als de werklast eerlijk verdeeld blijft en de rest van het team niet de gaten van de vakantiegangers moet dichtlopen. Leidinggevenden moeten dat goed monitoren.’
‘Verzindert’
Anderen moeten juist tegen zichzelf in bescherming worden genomen, zien de deskundigen. Zeker in bedrijfsculturen waar hard werken de norm is. FNV wilde om die reden niet meewerken aan de cao, die werd met vakbonden CNV en De Unie afgesloten.
Volgens bestuurder Soraia Faez schuift het telecombedrijf het risico volledig naar de werknemer. Tegen het AD zegt ze: ‘KPN noemt het volwassen arbeidsverhoudingen, maar in de praktijk is straks onduidelijk wat je als medewerker nog aan dagen tegoed hebt.’
Organisatiepsycholoog Toma onderschrijft het gevaar. Om het initiatief te laten slagen, moeten werkgevers controlemechanismen inbouwen, stelt hij. ‘Mijn werkgever, het Rotterdamse organisatieadviesbureau Peoples, heeft om die reden een zogenoemde ‘verzindert’ in dienst. Een samentrekking van verbinder en verzorger, op z’n Rotterdams, die verantwoordelijk is voor het welzijn van het team. Dat betekent ook dat hij mensen op vakantie stuurt als ze dat zelf niet of te weinig doen.’
Volgens FNV is de regeling vooral voor KPN voordelig. Vrije dagen van medewerkers die te weinig vakantie opnemen, hoeven immers niet meer op de balans te worden gezet. Medewerkers die op 1 januari nog vrije dagen tegoed hadden, hebben die volgens het FD uitbetaald gekregen.
Dat is volgens De Roo een wat cynische voorstelling van zaken. ‘Natuurlijk is het voor KPN handig. Het scheelt een hoop administratie en mogelijk ook kosten. Maar ik neem aan dat dit meer is dan alleen een boekhoudkundige maatregel en dat KPN deze stap zet vanuit goed werkgeverschap. Anders zou ik ze aanraden om terug naar de tekentafel te gaan.’
Lees ook: Onbeperkt vakantiedagen voor iedereen, da’s niet zo’n gek idee
