Is dan niets meer heilig? Natuurlijk niet: naarmate de online kerstinkopen een hogere vlucht nemen, worden ze ook het doelwit van oplichtingspraktijken. Beveiliger McAfee zet ze op een rij.

Mobiele malware

In de VS is de helft van het publiek van plan met de smartphone te gaan shoppen, of op zoek te gaan naar producten. Daarbij moeten ze wel uitkijken: hackers zijn dol op smartphones, met name op Android-modellen. Nieuwe malware werd onlangs aangetroffen die zich richt op QR-codes, een digitale streepjescode die consumenten kunnen scannen via hun smartphone om de beste deals te vinden, of gewoon om informatie te krijgen over producten die ze willen kopen.

Facebook oplichterij

Hier bent u vast ook al eens buiten deze donkere maand ingetrapt: een Facebookactie of prijsvraag met als enige doel het inzamelen van persoonlijke gegevens. Gratis vliegtickets? Laat die maar vliegen.

Criminele apps

Ga niet al te enthousiast Kerst-appjes downloaden en installeren, zeggen de beveiligers van McAfee. Sommigen zijn puur ontwikkeld om (bank)informatie te stelen of dure sms-berichten te versturen zonder toestemming van een gebruiker. Vorig jaar hebben 4,6 miljoen Android smartphonegebruikers bijvoorbeeld een verdachte wallpaper app gedownload die gebruikersgegevens verzamelde en doorstuurde naar een site in China.

Bangmakerij

Een klassieker: scareware, nep antivirus-software die je een besmetting aanpraat. "Voer nu snel de scan uit!" Beter van niet: de 1 miljoen mensen die hier dagelijks intrappen halen allerlei schadelijke software binnen als keyloggers die elke toetsaanslag doorgeven of trojans, die de pc allerlei taken opleggen.

Screensavers

Gezellig, een screensaver die is afgestemd op de feestdagen. Alweer: kijk uit wie de maker is. Een recente kerstscreensaver die u belooft in 3D mee te vliegen met de Kerstman (“fly with Santa in 3D”) heeft uitsluitend slechte bedoelingen. Ook beltonen en e-kaarten met een Sint- of kerstthema hebben een slechte reputatie.

Ook Mac niet veilig

Oeps, daar gaat weer een rationeel argument om een Apple te kopen: door de toenemende populariteit van de Macs hebben cybercriminelen een nieuwe golf malware ontwikkeld die zich direct richt op Mac-gebruikers. Volgens McAfee LabsTM waren er per eind 2010 vijfduizend soorten malware met Macs als doelwit, en dit aantal neemt elke maand met tien procent toe.

Phishing

Er wordt druk gesleuteld aan de beveiliging van uw INGABN-rekening, maar als u even uw inlogcode stuurt, komt alles goed. Zucht. En u heeft een prijs gewonnen, of maakt kans op een enorme Afrikaanse erfenis. Enfin, phishing is inmiddels een maar al te vertrouwde methode waarbij consumenten via nep e-mail of Linkedin en Facebookuitnodigingen worden misleid om gegevens te onthullen of acties uit te voeren die ze normaal niet online zouden doen. Kerst maakt ook de afzenders creatief: een valse melding van pakketbezorger UPS, waarin staat dat er een pakketje voor u is, doet het erg goed. De gebruikelijke bankrekening-ongein neemt deze maand ook toe, en vissen via sms gebeurt ook vaker: oplichters sturen dan valse berichten om te waarschuwen dat er iets aan de hand is uw bankrekening. Of u even wil bellen.

Coupons

Dit is nog een vooral Amerikaans fenomeen: de gekte rond coupons, kortingsbonnen, die ons via Groupon en de rest ook heeft bereikt. Een populaire zwendel is consumenten lokken die hopen een "gratis" iPad te winnen. Een andere versie: consumenten krijgen een online kortingscode aangeboden en moeten zodra ze hierop ingaan hun persoonlijke gegevens verstrekken, inclusief creditcardinformatie, wachtwoorden en andere financiële gegevens.

Mystery shopping

Mysteryshoppers worden ingehuurd om een winkel te bezoeken om vervolgens verslag uit te brengen over hun ervaringen over de service. Er zijn in de VS meldingen gedaan over oplichters die sms-berichten sturen naar slachtoffers, met de mededeling dat ze mystery shoppers 50 dollar per uur betalen. Slachtoffers krijgen vervolgens instructies om bij interesse een nummer te bellen. Zodra ze dit doen, moeten ze persoonlijke informatie vrijgeven, inclusief creditcard- en bankrekeningnummers.

Hotel e-mails

Veel mensen gaan op reis tijdens de kerstvakantie, dus het is nauwelijks verrassend dat oplichters reis-gerelateerde zwendels hebben ontwikkeld in de hoop ons te laten klikken op gevaarlijke e-mails. In een recent voorbeeld verstuurde een oplichter e-mails die van een hotel afkomstig leken te zijn, en waarin werd beweerd dat een "verkeerde transactie" was ontdekt via de creditcard van het slachtoffer. Deze werd vervolgens gevraagd een bijgesloten terugbetalingsformulier in te vullen. Door dit te openen werd echter malware gedownload naar zijn computer.

Populaire cadeaus

Elk jaar zijn er weer cadeaus 'in', zoals bepaalde soorten speelgoed en gadgets, die daarom snel uitverkocht raken. Als een cadeau zo populair is, gooien de winkels de prijzen niet alleen omhoog, maar duiken er ook oplichters op die met deze cadeaus adverteren op ‘foute’ websites en sociale netwerken, zelfs als ze de producten helemaal niet kunnen leveren. Consumenten betalen uiteindelijk dus voor een product en/of verstrekken hun creditcardgegevens zonder dat ze er iets voor terug krijgen. Zodra de zwendelaars de persoonlijke financiële gegevens binnen hebben, is er weinig meer aan te doen.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?

E-mail *

Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Verstuur

Vakantieberichten

Tot slot nog een laatste caveat: ga niet te hard roepen op Facebook of andere online plekken dat u de komende twee weken het huis verlaat voor een vakantie. Criminelen kunnen online meekijken, en besluiten tot een ongevraagd bezoek. Met wat googelen is eenvoudig te achterhalen waar de gordijnen gesloten zullen blijven.

Pfoe, dat is een hele waslijst, die het Nederlandse publiek niet op alle punten zal aangaan. Maar de boodschap van MacAfee is wel duidelijk: blijf ook tijdens de kerstroes online op uw hoede. Een paar eenvoudige vuistregels:

• Open niet blind alle e-mails
• Download alleen apps uit de officiële winkels, en check vooraf liefst ook de reviews
• Kijk uit met aanbeidingen die te mooi zijn om waar te zijn
• Maak geen vrienden op Facebook met namen die u onbekend zijn.
• Wacht met de vakantiekiekjes online zetten tot u weer veilig thuis bent.

Als het over het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag gaat, dan hebben chimpansees dat beter geregeld dan wij. Dat is wel even slikken, maar we kunnen er ook iets van leren. Patrick van Veen, bekend gedragsbioloog, geeft je de tools in Help! Het is hier een beestenbende dat eind deze maand uitkomt.

Al sinds 2008 is hij in verschillende rollen betrokken bij het werk en het instituut van wereldberoemde primatologe Jane Goodall. Over het gedrag van apen en (werkende) mensen schreef hij al meerdere boeken.

Nu richt hij zich op storend en grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Ondanks alle aandacht, onderzoeken en aanbevelingen verandert er in de praktijk maar weinig, merkt hij. De focus ligt nog veel te weinig op het gedrag zelf, en dat is toch de kern van het probleem.

Lees ook: ‘Kunnen we stoppen met tweede kansen voor mensen als Marc, Mart en Matthijs?’

Groep werkt samen

‘Ook in chimpanseegroepen komt allerlei rottigheid en ellende voorbij’, vertelt hij tegen MT/Sprout. Dus ook storend en grensoverschrijdend gedrag. ‘Alleen is het grote verschil met ons mensen dat apen dit gedrag niet laten escaleren.’

‘Wat er in zo’n groep gebeurt, wordt veel beter onder controle gehouden. Dit soort gedrag wordt veel sneller de kop ingedrukt bij chimpansees dan bij mensen.’ De leider én de groep werken hierbij samen. Ook dat is anders bij mensen. ‘Wat nu vaak gebeurt bij organisaties, is dat alleen de slachtoffers opstaan.’

Zij melden dit gedrag individueel bij een vertrouwenspersoon, de klacht wordt geregistreerd, het slachtoffer wordt (hopelijk) begeleid. Als het helemaal de spuigaten uitloopt (lees: in de media terechtkomt) wordt een onderzoekscommissie ingesteld die in een rapport aanbevelingen doet.

Hoe erg het ook is voor de slachtoffers, zulke procedures zijn toch meer symptoombestrijding. Daarmee wordt er nog geen gedrag veranderd, benadrukt Van Veen. ‘Het is juist de groep die ermee aan de slag moet.’

Omgangsvormen bespreken

Negatief gedrag schaadt iedereen, dus is het tegengaan en voorkomen ervan ook de verantwoordelijkheid van iedereen. Op de werkvloer moet daarom veel meer met elkaar worden gesproken over wat de omgangsvormen zijn.

Samen ervoor gaan zitten en gedrag bespreken. ‘Hoe gaan we hier met elkaar om? Wat doen we wel en wat doen we niet? Wat is acceptabel en wat niet? Waar liggen de grenzen en hoe gaan we die grenzen bewaken?’

Natuurlijk krijgt ook Van Veen wel de bekende reactie dat ‘er geen grapje meer gemaakt kan worden of dat elke opmerking meteen fout is’. Dat is helemaal niet zo, weet hij. ‘Er kan heel veel en dat mag ook. Maar we moeten met elkaar wel tijd investeren in de relaties. Als je elkaar kent en begrijpt, kun je ook meer van elkaar accepteren.’

Lees ook: Gezellig of grensoverschrijdend? Hier moet je op letten

Consequenties invoeren

Met het bespreken van gewenst en ongewenst gedrag kan al ‘aan de voorkant’ worden voorkomen dat er slachtoffers vallen. Als er dan toch fout gedrag optreedt, moeten daar ook consequenties aan worden verbonden.

Bij chimpansees speelt het alfavrouwtje hierin een cruciale rol, geeft hij aan. Natuurlijk zijn er ook alfamannetjes, maar de vrouwen houden het langer uit op de apenrots. Zij bewaakt soms wel tien tot twintig jaar de rust en de stabiliteit in de groep. Bovendien motiveert ze anderen om haar daarbij te helpen.

Wanneer een mannetje grensoverschrijdend gedrag vertoont, krijgt hij eerst een paar waarschuwingen. Als hij toch doorgaat, volgt er – met goedkeuring van de hele groep – een correctie. ‘Zij zal op er bovenop springen om het gedrag letterlijk de kop in te drukken. En in het uiterste geval liggen zijn ballen eraf.’

Meer lef nodig

Bij mensen komen de plegers van dergelijk gedrag er nog te vaak mee weg, vindt Van Veen. Organisaties zouden veel vaker het lef moeten hebben om die vroegtijdig uit het team of uit het systeem te halen.

‘We zijn er te makkelijk in geworden om zulke dingen juridisch te maken. Als dat niks oplevert, dan doen we maar niks. We hebben dat bijvoorbeeld ook bij The Voice gezien, waar het Openbaar Ministerie onderzoek heeft gedaan en niet voldoende bewijs vindt om te gaan vervolgen.’

Leiders zijn als eerste verantwoordelijk voor de sociale veiligheid van hun mensen, stelt Van Veen. ‘Dat is bij apen niet anders. Het nadeel bij mensen is dat leiders heel vaak juist het onderwerp van discussie zijn. De meeste meldingen over storend en grensoverschrijdend gedrag gaan over leiders.’

Falen is opzouten

Dat heeft te maken met een ander ‘raar mechanisme in mensengroepen’. Bij apen wordt een leider benoemd door de groep. Bij mensen door het hogere management. Als fout gedrag ontdekt wordt, dan kijkt die leider dus naar boven. ‘Naar de mensen die hem of haar in het zadel houden.’

‘Daardoor heeft de groep geen enkel instrument om een leider die niet functioneert te corrigeren. Als bij apen de groep geen vertrouwen meer heeft, of vindt dat de leider die positie niet langer verdient, dan wordt ie er gewoon uitgegooid.’

Die aanpak zou Van Veen ook graag op de werkvloer zien. ‘Leiders hebben een hele zware verantwoordelijkheid, maar we hebben te veel mechanismes ingebouwd waardoor ze uiteindelijk helemaal geen verantwoordelijkheid hebben.’

‘Er zijn bij de grote incidenten in Nederland maar weinig leiders geweest die zelf vonden dat ze moesten opzouten, omdat ze gefaald hadden. Een van de weinige uitzonderingen is NOS Sport waar de hoofdredactie is opgestapt.’

Lees ook: Giftige werkculturen blijven bestaan zolang de top vriendjes steunt

Leiders verantwoordelijk maken

‘De enige manier om de problemen met grensoverschrijdend gedrag op te lossen, is leiders echt honderd procent verantwoordelijk maken. Als er in jouw team rottigheid voorkomt, dan ben jij de sjaak. Dan mag je wel een lid van de directie zijn, maar dan word je net als de dader toch de laan uitgestuurd.’

Organisaties die het kwaad bij de wortel willen aanpakken, moeten ook eens goed kijken naar welk gedrag beloond wordt, raadt hij aan. Leiders die bijvoorbeeld het behalen van targets, hoge kijkcijfers, of zoveel mogelijk declarabele uren belonen, zullen negatief gedrag niet zo snel corrigeren.

‘Als jij voor een vakbond heel goed bent in hard onderhandelen, mensen onder druk zetten en manipuleren, dan kun je als bestuurder veel bereiken. Dat is ook positief. Het nadeel is dat het vaak mensen zijn die zich intern in de organisatie op dezelfde manier gedragen. Maar dan vinden we zo iemand opeens een hufter.’

Negatief gedrag niet belonen

Het belonen van dat negatieve bedrag is maar één van de kenmerken van wat Van Veen risico-organisaties noemt. Die zijn een voedingsbodem voor storend en grensoverschrijdend gedrag. Andere kenmerken zijn sterk hiërarchische teams, veel geritualiseerd gedrag, veel flexibiliteit in de teams en de onderlinge race om te top te bereiken.

Veel organisaties vertonen deze kenmerken, onder meer de media, ziekenhuizen, consultancy en advocatenkantoren. Er is dus heel wat werk aan de winkel. Waar kunnen goedbedoelende leiders het beste mee beginnen?

Het allerbelangrijkste is het benoemen van een nar, geeft hij als eerste tip mee. ‘Dat kan een filosoof zijn, een ethicus, een theoloog, mensen die opgeleid zijn om uit te zoomen op de organisatie. Ze kunnen en mogen gedrag ter discussie stellen. In zo’n rol mogen we veel meer investeren.’

Onboarding uitbreiden

Het bespreken van gedrag moet ook veel hoger op de agenda komen bij leiders. Bij strategische wijzigingen, bij fusies, bij het samenstellen van nieuwe teams of de komst van nieuwe mensen. Allemaal redenen om daar opnieuw het gesprek over aan te gaan.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?

E-mail *

Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Verstuur

Van Veen wijst op het uitgebreide ‘onboardingsproces’ van chimpansees. Nieuwelingen worden bij deze apen langzaam geaccepteerd en ingewerkt. ‘Dat zijn wij op de werkvloer vaak kwijtgeraakt. Iemand wordt ergens aan toegevoegd, krijgt een login en een toegangsbadge. Dat is het dan eigenlijk.’

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?

E-mail *

Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Verstuur

‘Bij apen is het een heel geleidelijk proces. Ze leren zo de regels van de groep. Als je eenmaal chimpansee bent, dan weet je ook hoe je je als chimpansee moet gedragen.’

Dit artikel is geschreven door

Karin Swiers

Karin Swiers interviewde al honderden ceo's, wetenschappers en andere experts over leiderschap & management. Dat heeft haar nieuwsgierigheid en passie voor dit thema alleen maar aangewakkerd. Heb jij een inspirerend verhaal over jezelf of over je business, wil je nieuwe inzichten en onderzoeken delen of zwem jij met succes tegen de stroom in? Dan kun je haar bereiken op [email protected]

Volg Karin op LinkedIn