De e-bike bewijst de fietsbranche financieel een behoorlijk goede dienst. De branche mocht afgelopen jaar dan zijn geplaagd door leveringsproblemen, de e-bike fietste maar liefst 76 procent van de omzet in de sector binnen. Grote fietspartijen als Gazelle en Sparta springen op de e-bike-bandwagon, net als hippe groeibedrijven, zoals VanMoof en Mokumono.
Elektrisch, dat klinkt duurzaam, maar is dat het ook? Met het succes komen ook de schaduwkanten van de elektrische fiets bovendrijven. Critici vragen zich in toenemende mate af: is die e-bike wel zo groen, of zit er een grijs addertje onder het gras? MT/Sprout zoekt het uit.
Wat zeggen producenten zelf?
Producenten van e-bikes lijken zich in hun communicatie druk te maken over het opwarmen van de planeet. Het Amsterdamse VanMoof positioneert e-bikes als vervanger van auto’s en vroeg zich eind 2021 af waarom e-bikes amper een podium kregen op de klimaattop van Glasgow.
Een reclamevideo van het bedrijf, waarin VanMoof de e-bike als alternatief voor smerige auto-uitlaten presenteerde, werd zelfs van de Franse tv geweerd, omdat het een ‘klimaat van angst’ zou creëren. ‘Voor mij is het vanzelfsprekend om iets op te zetten wat een positieve invloed heeft op de wereld’, zei mede-oprichter Taco Carlier in 2017 tegen – toen nog – Sprout. ‘Ik moet er niet aan denken dat ik op olie rijdende auto’s zou verkopen.’
Stads- en branchegenoot Mokumono ergert zich aan het feit dat de meeste Europese fietsproducenten hun onderdelen helemaal uit Azië laten komen. ‘Een aanfluiting in tijden van klimaatcrisis’, schrijft het bedrijf, dat er prat op gaat zijn e-bikes in Nederland te laten maken – dat scheelt transport en dus CO2-uitstoot.
De Belgische producent Cowboy omschrijft zijn e-bikes in een persbericht als ‘een betere keuze om de klimaatcrisis te bestrijden’. Het bedrijf laat gebruikers na iedere rit zien hoeveel gram CO2 zij hebben bespaard. Om het klimaat extra te sparen, hergebruikt de startup materialen voor zijn fietsen. ‘Milieuvriendelijkheid is voor ons belangrijk’, zei mede-oprichter Tanguy Goretti afgelopen jaar in een interview. Ook de Franse producent Moustache stelt op zijn site aan recycling te doen, ‘om het klimaat te sparen’.
Wat stoot een e-bike uit?
Wie – zoals VanMoof suggereert – zijn of haar auto inruilt voor e-bike is duurzaam bezig, meldt MilieuCentraal. Tijdens het fietsen stoot je er feitelijk geen CO2 mee uit, maar het apparaat moet wel aan de lader. Tellen we dat erbij op, dan stoot de elektrische fiets nog altijd dertig keer minder CO2 uit dan een benzinewagen, aldus de milieustichting.
Ten opzichte van reguliere fietsen lijken e-bikes – inclusief productie en opladen – juist meer uit te stoten, blijkt uit onder meer Chinees onderzoek uit 2009. Zwitsers onderzoek uit 2011 claimt zelfs dat dat e-bikes meer dan twee keer zoveel CO2 uitstoten gedurende hun ‘leven’ als fietsen. De productie en het gebruik van de batterij kosten relatief veel energie.
Tenzij je als gebruiker zelf energie opwekt met zonnepanelen is het laden van de e-bike een weinig groene klus. De Nederlandse elektriciteitsproductie bestond afgelopen jaar voor slechts 33 procent uit hernieuwbare energie, meldde het CBS afgelopen maand. Zo’n driekwart van onze elektriciteit werd dus fossiel opgewekt. Een oud-duurzaamheidsambtenaar van de gemeente Den Haag berekende in de Volkskrant dat e-bikers hierdoor nog altijd 6 kilogram CO2 uitstoten per gereden kilometer.
Het zou bovendien meer CO2 kosten om een elektrische fiets te produceren dan een reguliere tweewieler. Uit onderzoeken waaruit The Guardian citeert, zou blijken dat e-bikes voor hun productie een CO2-afdruk van 134 kilogram hebben, terwijl die bij reguliere fietsen ligt op 96 kilogram CO2.
Hoe zit het met die batterijen?
Ook de batterijen van e-bikes zijn niet ideaal voor het milieu. Ze zouden na vijfhonderd oplaadbeurten minder goed werken, wat in de praktijk neerkomt op vijf jaar, schrijft de Fietsersbond. De accu’s bevatten schaarse grondstoffen, zoals koper, mangaan, kobalt en lithium.
De kunststofonderdelen van accu’s worden na verbruik verbrand, maar de stoffen koper, mangaan en kobalt kunnen worden hergebruikt. Het lithium dan weer niet, dat zou producenten nog te veel geld kosten.
Vervangt e-bike de auto of fiets?
De grote vraag is of de e-bike zorgt voor minder auto’s of – niet-elektrische – fietsen. Eerder bleek al dat de als ‘groen’ in de markt gezette e-steps en e-scooters vooral zorgen voor minder ov-ritjes, fietstochten en wandelingen. De e-step heeft een uitstoot van 202 gram kooldioxide per mijl (1,6 kilometer), bleek uit Amerikaans onderzoek, terwijl die van een niet-elektrische bus 82 gram kooldioxide per mijl bedraagt. Niet zo groen, dus.
Hoe zit dit met de e-bike? De wetenschap lijkt er nog niet helemaal over uit te zijn. Er zijn studies uit de late jaren ’10 die erop wijzen dat e-bike-bezitters vrijwel de helft minder autoritjes maken, maar ook dat het aantal reguliere fietsritjes met bijna de helft afneemt.
Nederlands onderzoek uit 2017 claimt dat e-bikes in ons land vooral ter vervanging van de normale fiets fungeren en in mindere mate zorgen voor een afname van het auto- en ov-gebruik. Wie een e-bike heeft, doet zijn of haar auto bovendien niet van de hand. En deelfietsen dan? Uit Pools onderzoek uit 2021 blijkt dat elektrische deelfietsen niet zorgen voor minder autoritjes, maar wel concurreren met het openbaar vervoer.
Er worden in Nederland inmiddels meer e-bikes dan normale fietsen verkocht, zo blijkt uit de marktcijfers uit 2021 van RAI Vereniging en BOVAG. Ze maakten afgelopen jaar 52 procent van het totaal aantal verkopen uit. Het ging om 547.000 verkochte elektrische fietsen, een toename van 30 procent ten opzichte van 2020. Per saldo neemt het aandeel elektrische fietsen op de weg dus toe.
Tegelijkertijd steeg het aantal auto’s in ons land afgelopen jaar met 1,2 procent tot 8,9 miljoen stuks – en dat terwijl de branche kampte met chiptekorten. Deze stijging is allerminst een uitzondering, want ieder jaar neemt het aantal geregistreerde personenauto’s in Nederland toe. Bovendien leggen die auto’s ieder jaar meer kilometers af, blijkt uit CBS-cijfers. Tijdens de coronacrisis was er tijdelijk een afname te zien, aldus de ANWB, maar in het eerste kwartaal van dit jaar keerde het ‘filemonster’ alweer terug, zo schrijft de verkeersbond.
Met andere woorden: op de lange termijn lijkt de elektrische fiets de gewone fiets te vervangen, terwijl het aantal auto’s en autobewegingen in ons land als vanouds blijft toenemen.
Wie gebruiken ze?
Elektrische fietsen zijn ooit in de markt gezet als hulpmiddel voor ouderen, die het te zwaar vonden om nog op de gewone fiets te stappen. Door hun fiets te voorzien van een elektromotor zou het trappen ze gemakkelijker afgaan. Hierdoor zouden ze de auto vaker laten staan, was het idee.
Uit de laatste verkoopcijfers van GfK uit 2021 blijkt daarentegen dat de grootste groei tegenwoordig zit bij mensen van 35 tot 49 jaar. Eén op de tien jongeren bezit daarnaast een elektrische fiets, blijkt uit onderzoek uit 2020 van TeamAlert onder vijfhonderd jongeren. Zij gaan er vaak mee naar school of werk; ritjes die ze in het verleden met een normale fiets gemaakt zouden hebben.
Dus: e-bike duurzaam, of niet?
Dat valt nog maar te bezien. Wie de e-bike puur gebruikt als substituut voor de benzineauto is zeer duurzaam bezig. Auto’s met verbrandingsmotoren stoten zo’n dertig maal meer CO2 uit.
Wie daarentegen in plaats van een normale fiets de e-bike pakt, bewijst het klimaat dan weer geen goede dienst. Het Nederlandse stroomnet wordt immers nog altijd voor zo’n 70 procent gevuld door fossiele energie. Uit de onderzoeken en cijfers blijkt dat de e-bike toch vaak de reguliere fiets verdringt.
De kans op klimaatwinst van de e-bike neemt overigens wel toe in typische autolanden, zoals de Verenigde Staten. De gemiddelde Amerikaan heeft geen fiets. Zouden zij bij korte ritjes de auto verruilen voor de de e-bike, dan zijn ze duurzamer uit.
Vandaar wellicht ook de op zichzelf sympathieke slogan getting the next billion on bikes van VanMoof. Zouden die miljard e-bikers daarentegen vooral in fietslanden als Nederland, Denemarken en China worden geworven, dan is het nog maar zeer de vraag of het klimaat daarmee gebaat is.
