Waarom de Johan Cruijff ArenA zo hard innoveert

Wanneer je je elektrische je auto in de parkeergarage van de Johan Cruijff ArenA hebt gezet, plug je hem in de bi-directionele laadpaal in. Tijdens het evenement waar je naartoe gaat, maakt de auto onderdeel van de stroombackup van het stadion, die uit het verzamelde elektrische wagenpark in de garage bestaat. Het systeem zorgt dat de auto na afloop van het evenement met volle accu op je staat te wachten.

De slimme laadpaal, nu nog in een pilotfase, is een van de vele innovatieve projecten waarmee de ArenA de laatste jaren de aandacht op zich vestigt. De projecten zijn het resultaat van een uitgekiende samenwerkingsfilosofie, waarbij met wisselende partners wordt samengewerkt. In het laadpaalproject trekt het stadion bijvoorbeeld op met BAM, The Mobility House, Nissan, Interreg en het Amsterdams Klimaat en Energie Fonds. De bedoeling is te onderzoeken welke rol de accu’s van elektrische voertuigen in de energietransitie kunnen vervullen.

Living Lab

Tien jaar geleden, vertelt Henk van Raan, facilitair directeur Johan Cruijff ArenA (foto), vroeg de Gemeente Amsterdam de ArenA om koploper op het gebied van duurzaamheid te worden. ‘Duurzaamheid werd destijds nog vaak als iets negatiefs beschouwd. Als iets dat vooral geld kost. Wij wilden juist de nieuwe mogelijkheden laten zien.’ De weg die daarmee werd ingeslagen leidde naar het model voor open innovatie dat inmiddels bekend staat als de Amsterdam Innovation Arena of het Living Lab.

Het Living Lab is een apart onderdeel van de ArenA-organisatie dat als platform voor partnerships is ingericht. In plaats van zich te richten op eigen, binnen de muren van de organisatie bedachte en ontwikkelde innovaties, wordt met een netwerkfilosofie gewerkt. Vernieuwingen zijn het product van samenwerkingen. Ideeën die binnen het ecosysteem tot stand komen, worden uitgewerkt waarbij elke partij bekijkt welke rol ze in de ontwikkeling ervan kan spelen. Vaste partners van het Living Lab zijn onder meer Amsterdam Smart City, TNO, KPMG, KPN en Huawei. Bij uiteenlopende projecten putten de partners weer uit hun eigen netwerk om het ecosysteem zo nodig aan te vullen.

1,5-meterevenementen

Op deze manier is de afgelopen jaren onder meer gewerkt aan een slim monitoringssysteem voor de grasmat in het stadion en aan begeleidingssystemen om de toestroom van bezoekers naar evenementen beter te beheersen. Vorig jaar werd tijdens de coronacrisis onderzocht hoe het laatstgenoemde systeem het mogelijk zou maken dat grotere groepen mensen op veilige manier, dat wil zeggen op 1,5 meter van elkaar, samen kunnen komen. De totale lockdown die eind 2020 inging, stond de toepassing van het systeem uiteindelijk in de weg.

Leiderschap is een belangrijke voorwaarde voor ecosysteem-innovatie

Digitalisering is de rode draad van de projecten. Onder normale omstandigheden maken maandelijks vele tienduizenden mensen gebruik van de ArenA. Bezoekers-, verkeers- en goederenstromen en talloze andere kenmerken worden geregistreerd, wat grote hoeveelheden data en veel waardevolle inzichten oplevert. Veel van die gegevens zijn onder voorwaarden voor de projectpartners toegankelijk. ‘De toegang tot deze gegevens is een van de redenen waarom de partners met ons willen samenwerken’, zegt Van Raan.

Energie-opwekkende roltrappen

Leiderschap is een belangrijke voorwaarde voor ecosysteem-innovatie, aldus Van Raan. ‘Je moet een duidelijke visie neerzetten. In ons geval is de visie onder meer dat zowel innovatie als duurzaamheid onmisbaar zijn voor een gezonde groei.’ De Johan Cruijff ArenA heeft de ambitie om een van de meest duurzame stadions ter wereld te zijn. Behalve vierduizend zonnepanelen op het dak heeft het een systeem voor restwarmte om de grasmat vorstvrij te houden, energie-opwekkende roltrappen en een windturbine. De partners sluiten zich alleen bij het ecosysteem aan als ze zich in de visie kunnen vinden.

Voor de partners zijn de samenwerkingen aantrekkelijk vanwege hun daadkracht, zegt Van Raan. ‘Kansrijke ideeën worden snel uitgevoerd. Daar zitten we bovenop.’ De praktijk in veel grote organisaties is vaak dat innovaties in ingewikkelde procedures en besluitvormingsprocessen vastlopen. Door projecten in het ecosysteem onder te brengen, kunnen bedrijven die processen omzeilen. Van Raan: ‘Bedrijven werken ook in het ecosysteem samen omdat ze merken dat ze veel van elkaar kunnen leren.’

Met zijn internationale uitstraling heeft de Johan Cruijff ArenA bovendien de eigenschap dat het, in de woorden van Van Raan, een glazen huis is. ‘Iedereen kijkt over onze schouder mee. Als we met onze partners een succesvol project doen, gaat het de hele wereld over.’ Zo werd een megabatterij die in een ander partnership werd ontwikkeld, waarbij tweedehands batterijen van elektrische voertuigen worden gebruikt, als aansprekende vernieuwing op het World Economic Forum in Davos onthaald.

Digitale infrastructuur

Om de projecten van het Living Lab te ondersteunen is een uitstekende digitale infrastructuur nodig, zegt Van Raan. ‘Om de wendbaarheid van de organisatie te ondersteunen moet je over ruim voldoende capaciteit beschikken.’ De ArenA was een van de field labs waar de toepassing van het 5G-telecomnetwerk werden getest. Inmiddels heeft de ArenA ook een aparte data-afdeling waar over het data warehouse en de afspraken erover met partners wordt gewaakt.

Als we met onze partners een succesvol project doen, gaat het de hele wereld over

Ook aan de organisatie zelf worden hoge eisen gesteld. Van Raan: ‘Voor de projecten hebben we ondernemende medewerkers nodig.’ Doordat het Living Lab als apart onderdeel is ingericht kunnen de bestaande processen en nieuwe ontwikkelingen naast elkaar worden aangestuurd. Het is the best of both worlds, aldus Van Raan. Het Living Lab-team heeft een relatief bescheiden omvang dat geen groot beslag op de organisatie legt. Maar dankzij het ecosysteem kunnen desondanks belangrijke vernieuwingen tot stand komen.

Mobiliteitshubs

Voor de innovaties van het Living Lab ziet Henk van Raan veel toekomst. Bi-directionele laadpalen kunnen bijvoorbeeld ook op andere plaatsen in smart cities worden toegepast. De Gemeente Amsterdam, partner van het eerste uur, overweegt ze in te zetten bij het inrichten van mobiliteitshubs in de stad. Slim toegangsbeheer naar evenementen is toepasbaar door grote musea en festivalorganisatoren.

Van Raan: ‘De projecten die we oppakken moeten passen in wat de samenleving van ons vraagt. De maatschappij verandert, we zijn op weg naar een waardegedreven economie waarin onder meer duurzaamheid, inclusiviteit en een gezonde werkomgeving voorop staan. Onze partners worden met dezelfde verandering geconfronteerd. Die gemeenschappelijke uitdaging maakt dat we elkaar vaak in samenwerkingsprojecten kunnen vinden.’