Ons brein is opgebouwd naarmate we als soort evolueerden. Ons instinctieve en ons limbische brein zorgden ervoor dat we konden overleven, als individu en als soort. Maar onze evolutie heeft ons verder gebracht dan deze bundel automatische reflexen en instincten. Onze nieuwe cortex, de neocortex, maakt ons geniale apen en heeft onze beschaving vorm gegeven.
Respons kiezen
De neocortex wordt ook wel eens de frontaalkwab genoemd omdat het zich achter ons voorhoofd bevindt, net boven onze wenkbrauwen. Dit gedeelte van ons brein maakt dat wij als enige diersoort dingen kunnen relativeren en nuanceren. We kunnen zaken vanuit een ander perspectief zien en ons inleven in een andere situatie. We kunnen de consequenties van onze acties overzien en onze toekomst plannen. We leerden logisch nadenken, onze instincten en impulsen te beheersen en onze emoties te reguleren. We hebben de vrijheid ontdekt om één bepaalde respons te kiezen in functie van de context waarin we ons bevinden. Dit terwijl de dieren die ons voorgingen geen keuze hadden. Of zoals Viktor Frankl het zo mooi uitdrukt in zijn schitterende boek ‘Man’s search for meaning’, geschreven als gevangene in Auschwitz: ‘Between stimulus and response, there is a space. In that space is our power to choose our response. In our response lies our growth and our freedom.’
Met andere woorden, ons geluk ligt in de ruimte tussen stimulus en respons en deze ruimte hebben we te danken aan dit nieuw brein, de neocortex. Daarom wordt deze neocortex ook wel eens het adaptieve brein genoemd: we reageren niet meer automatisch, maar passen ons aan aan de situatie die zich voordoet. Het netto-effect van onze evolutie is daarom niet dat we sterker of sneller zijn geworden, maar slimmer.
Dit gedeelte van ons brein komt nog niet volledig tot ontwikkeling bij onze geboorte. Dit zou ook niet passen: de schedel van onze jongste telg zou te groot worden om op een natuurlijke manier op de wereld te komen. Ouders met puberende kinderen weten maar al te goed dat dit deel van de hersenen, dat ons tot logisch redenerende en relativerende mensen maakt, pas na de puberteit volledig tot ontwikkeling komt.
Mentaal evenwicht
In normale omstandigheden werken de automatische hersenen en de adaptieve hersenen goed samen. Deze twee dirigenten, die elk een impact willen hebben op het orkest, respecteren elkaar en aanvaarden van elkaar dat ze om beurten en afhankelijk van de situatie de touwtjes in handen hebben. Er is als het ware een goed mentaal evenwicht en dit is optimaal om een gebalanceerd en gelukkig leven te leiden. Een groot gedeelte van de tijd laten we ons leiden door onze instincten en onze emoties. Het leven mag natuurlijk wat kleur hebben. Toch is het slim om af en toe even stil te staan, afstand te nemen en logisch na te denken voordat je antwoord geeft. We zijn biologie, maar we zijn er geen slaaf meer van. Houdingen kunnen veranderen, slechte gewoontes kunnen worden aangepast en temperament kan onder controle gehouden worden.
Dit maakt dat we kunnen stellen dat we voornamelijk instinctieve en emotionele wezens zijn die ook rationeel kunnen denken, kunnen relativeren en onze instincten kunnen bedwingen. En hier hebben we niets voor hoeven doen, het is onze natuurlijke evolutie die gemaakt heeft dat we zijn wie we zijn.
