De Volkswagen-case laat zien dat materialisme een pijler onder onze economie is, maar ook mentale achterstand creëert.
Een deel van de wereld was reuze verbaasd en deed zelfs geschokt. Tegelijkertijd werd de sjoemelsoftware van Volkswagen bestempeld als een staaltje hoog technisch vernuft. De Deutsche Gründlichkeit bleek alleen net niet grondig genoeg te zijn om onopgemerkt te blijven.
Geen vuiltje aan de lucht?
De gemanipuleerde diesels vormen wat mij betreft niet de kern van het schandaal. De dieselmotormanipulatie is vergelijkbaar met de aanleiding voor de bankencrisis: binnen het systeem probeer je een oplossing te bedenken voor een vraagstuk, de oplossing is bedacht, de verkoop gaat door, dus er lijkt – letterlijk en figuurlijk – geen vuiltje aan de lucht. Het systeem is materialistisch, dus gericht op groei. Dus alles moet méér worden.
De paradox van het materialisme
Lange tijd is er weinig werkelijk zicht geweest op het effect van een materialistische levensstijl op persoonlijke levens. Enkele decennia lang deed Tim Kasser (hoogleraar psychologie aan Knox College in Galesburg, foto) onderzoek naar de samenhang van materialisme en persoonlijk welbevinden. Samengevat komt daaruit naar voren dat mensen die rijkdom en bezit najagen een lager psychologisch welbevinden rapporteren dan degenen die dat doel niet als de kernambitie van hun leven beschouwen.
Meer levert niet: veel
Al lang is duidelijk dat als voldaan is aan de aspecten eten, een dak boven je hoofd, voldoende kleren en ergens bij horen, verder materieel gewin weinig substantieel toevoegt aan het gevoel van welzijn. Wat Kasser met zijn jarenlange onderzoeken aan deze kennis toevoegde is dat hij antwoord kreeg op de vraag: wat gebeurt er eigenlijk met ons als we ons leven rondom materiele doelen organiseren? Hij keek daarbij zowel naar de effecten op onze interne beleving, de relaties met anderen als naar samenlevingsverbanden in hun geheel.
Niet veel goeds
Als we het materialisme afzetten tegen de mate waarin iemand dagelijks geluk ervaart en zich in psychologische zin goed voelt, dan komt er uit de onderzoeken van Kasser niet veel goeds. Naast dat materialistische waarden het eigen gevoel van welzijn negatief beïnvloeden, blijkt het gevoelens van onzekerheid aan te wakkeren, en het verzwakt de onderlinge banden tussen mensen. Tenslotte blijkt materialisme ook een minder een vrij gevoel op te leveren dan menigeen op voorhand zou verwachten.
De ironie
Veel verlangen en vervolgens proberen alle materiële verlangens te realiseren maakt mensen dus op de langere termijn niet gelukkiger. Streven naar meer bezit en rijkdom levert naast kosten aan de omgeving een negatieve psychische belasting. Kasser maakt in zijn onderzoeken duidelijk dat materialisme niet verbonden is met geluk, maar met ontevredenheid, angsten, boosheid, isolatie en vervreemding.
Moeilijk te overschatten
Het belang van de boodschap van Kasser is moeilijk te overschatten. De wereldeconomie verreist continue groei en bijgevolg moeten wij meer en meer consumeren. Met ons eindeloos consumeren verslechteren we onze gezondheid, ons welbevinden en ook de sociale cohesie vermindert.
Oorzaak of gevolg
Het is bijna niet voor te stellen dat de resultaten van het vergaren van rijkdom en bezit zoveel negatieve gevolgen hebben en dat we toch maar ermee blijven doorgaan. Als Kasser ook longitudinaal onderzoek zou hebben gedaan en niet alleen had gekeken naar de correlatie tussen bijvoorbeeld welbevinden en materialisme, dan zou mogelijk blijken dat ontevredenheid, angsten en dergelijke niet alleen het gevolg zijn van het vergaren van bezit, maar juist ook de motivatie óm bezit en rijkdom na te jagen. En vervolgens blijkt nu dan dat bezit niet helpt tegen dergelijke negatieve gevoelens en een laag zelfvertrouwen niet helpt opkrikken…
Geen sjoemelsoftware meer
Kasser stelt in zijn boek ‘The High Price of Materialism’ dat het wenselijk zou zijn om tot een fundamentele verandering van de waardering van bezit en verworven rijkdom te komen. Ik zie dat niet zomaar ontstaan, maar als het eenmaal zover is, zal er ook geen sprake meer zijn van sjoemelsoftware in auto’s en zal de uitstoot van diesels werkelijk blijken te zijn wat het ook is.
Meer brein in bedrijf?
-
Radicaal stoppen is meestal beter dan doormodderen
-
De cynicus krijgt altijd gelijk, maar benadeelt zichzelf
-
Zo versterk je de veerkracht van je medewerkers
- Alle columns van Cees Schenk
