Dat Afrikanen kunnen organiseren hebben we onlangs in Zuid-Afrika kunnen zien. Kunnen ze ook leiding geven? Ja dus. Wij Europeanen kunnen er zelfs nog wat van leren.
1. Luister naar de Kgotla
Jaren geleden, nog ten tijde van de koloniale overheersing, ontdekte een chief in Botswana dat zijn grond rijk was aan diamant. Wat te doen? Hij raadpleegde de leden van de zijn stam. Geen van de stamleden zag het belang in van de edelsteen. De chief besloot daarop om de vondst verborgen te houden voor de kolonisator. Een slim besluit, want tegenwoordig is Botswana dankzij zijn diamantmijnen een van de rijkste landen van Afrika.
Er zit een belangrijke les verscholen in deze al dan niet waargebeurde anekdote, vertelt Martijn de Liefde: “Een goede leider luistert naar zijn mensen.” De Liefde is eigenaar van The Kgotla Company, een adviesbureau dat zijn inspiratie haalt uit tribaal leiderschap en vernoemd is naar de Kgotla, de overlegstructuur van traditionele stammen in Zuid-Afrika en Botswana. “Alle volwassen leden van een stam mogen deelnemen aan een Kgotla”, vertelt De Liefde. “De chief luistert met grote aandacht naar de verschillende standpunten. Als de bijeenkomst is afgelopen neemt hij een besluit. Daar legt iedereen zich bij neer. Wie onoverkomelijke bezwaren tegen het besluit heeft, moet de stam verlaten.”
Westerlingen kunnen volgens De Liefde wel wat opsteken van deze mix van democratische en autoritaire besluitvorming. “Veel leiders zijn slechte luisteraars. Een Kgotla dwingt je tot empathie, tot achterhalen wat mensen echt drijft. Bij ons wordt een vergadering snel een debat met winnaars en verliezers. Maar door de kracht van de groep te gebruiken kun je ontzettend veel bereiken.”
2. Maak mensen mede-eigenaar
De Ghanese familie van Stephen Kwasi Oduro is van koninklijke bloede. Dat hij in de Bijlmer woonde was geen bezwaar, toen een van de royal chiefs in zijn familie overleed: Oduro was zijn beoogde opvolger. Hij vloog naar Ghana voor de initiatieceremonie. “Ik werd daar zeven dagen lang in een kamer apart gezet. Daar vertelden de ouderen mij alles over de historie van onze stam en hoe ik mij als chief moet gedragen. Daarna werd ik voorgesteld aan de gemeenschap en bestrooid met wit poeder en heb ik gezworen dat ik de rest van mijn leven dienstbaar ben aan de stam.” Na met schapenbloed te zijn besprenkeld werd Stephen Kwasi Oduro uit Amsterdam dus koning Barima Asamoah Kofi de Vierde. Enkele ambtenaren en familieleden zorgen in Ghana voor de dagelijkse gang van zaken, maar Oduro staat dagelijks met ze in contact. Voor belangrijke zaken vliegt hij naar ze toe.
De belangrijkste taak van de leider is het bewaken van de harmonie tussen de mensen onderling en tussen mens en natuur, vindt Oduro. “We moeten de regels van onze voorouders volgen en mogen het contact met moeder aarde niet verliezen. Het leiderschap van een goede chief is volgens Oduro niet top-down: “Mensen kun je niet besturen, je moet met ze samenwerken en hun ontwikkeling faciliteren. Als je openstaat en mensen het gevoel geeft dat je er voor ze bent, dan is de sfeer beter. Een chief maakt mensen mede-eigenaar van het gebied dat zij bewonen. Vergelijk het met een bedrijf waar de werknemers een deel van de aandelen hebben. Die zullen zich ook minder snel ziek melden.”
3. Neem altijd verantwoordelijkheid
Managementcoach Frank Rekers nam onlangs met zijn bedrijf 4Human managers mee naar Zuid-Afrika om ze te leren over leiderschap. Hoogtepunt van de trip was een overnachting op Robbeneiland, de plek waar Nelson Mandela ooit gevangen zat. Managers kunnen volgens Rekers veel leren van de zuidelijk Afrikaanse Ubuntu-filosofie. “Mandela heeft eens gezegd dat mensen in Amerika worden gedefinieerd door wat ze hebben en in Europa door wat ze denken. Ubuntu stelt dat je bent ‘omdat wij zijn’. Het individu staat niet los van de gemeenschap; geen filmster zonder kijkers en geen directeur zonder medewerkers. Een goede leider is per definitie een dienende leider.” Mandela’s voorbeeld verdient navolging, denkt Rekers. “Wij zijn in Nederland geneigd om voor elke fout een schuldige aan te wijzen. Mandela toont dat een dienende leider altijd de verantwoordelijkheid neemt. Hij liet mensen naar de toekomst kijken en verzoende zich met zijn voormalige vijanden.”
Een interessant boek over Leiderschap van Stephen Covey: 'De 8ste eigenschap'.
