Inspirerende leiders weten dat er geen makkelijke weg naar vrijheid bestaat, schrijft Ralph Freelink.
Na 27 jaar te hebben vastgezeten, verlaat Nelson Mandela in 1990 de gevangenis als een ander mens. De vrijheidsstrijder die zich tegen onderdrukkers wapent, heeft plaatsgemaakt voor de leider die vrede sticht tussen volkeren. Het is het resultaat van zijn reis naar binnen: een weg die dwars door de duisternis voert en eindigt bij wie hij werkelijk is: integer, dienstbaar en vol compassie. In zijn autobiografie 'Long Walk to Freedom' schrijft hij: ‘Tijdens die lange, eenzame jaren ging ik begrijpen dat de onderdrukker evengoed bevrijd moest worden als de onderdrukte. Want een mens die een ander van zijn vrijheid berooft, is een gevangene van de haat, opgesloten achter de tralies van vooroordelen en kleingeestigheid.’
Vrienden met de schaduw worden
Mandela leert zijn vijand liefhebben. Hij wordt vrienden met de schaduw. En dat is uiteindelijk niet alleen die van het Zuid-Afrikaanse apartheidssysteem, maar ook die van hemzelf; zijn donkere kant. Zoals die leeft in iedereen. De schaduw maskeert aspecten van jezelf waaraan je liever niet herinnerd wordt en heeft altijd twee kanten – polariteiten –, waarvan er één zichtbaar is, en de ander niet of nauwelijks: macht en machteloosheid, superioriteit en inferioriteit, dader en slachtoffer.
Een toegang naar binnen
Voor leiders vormt die tegenstelling bij uitstek een toegang ‘naar binnen’. Dat hun gedrag gericht is op behoud of uitbreiding van macht, is – in elk geval voor de omgeving – meestal vrij makkelijk te doorzien. Dat ze machteloosheid ermee proberen te voorkomen – de herbeleving van pijnlijke ervaringen en de angst, woede, pijn en verdriet die daarbij horen – is een stuk minder evident. Ook brengt de neiging naar één kant hen vroeg of laat uit balans: ze vallen van hun troon, of er rijzen plots conflicten in de organisatie.
Tegenstellingen verenigen
Het zijn juist de inspirerende leiders die de weg naar binnen inslaan. Zij verenigen de tegenstellingen, zijn (steeds weer) bereid om ‘zwaktes’ en ‘beperkingen’ te erkennen, durven de confrontatie aan te gaan met de emoties die ten grondslag liggen aan hun gedrag, en ontdekken daarin hetgeen in ieder mens aanwezig is: puur potentieel. En net als Mandela weten zij dat er geen makkelijke weg naar vrijheid bestaat. In zijn woorden: ‘Vele van ons zullen, keer op keer, door het dal van de schaduw gaan, voordat we de top van ons verlangen bereiken.’
Autoriteit zonder autoritair
Leiders die deze reis durven aan te gaan zijn de leiders die door iedereen worden ‘gerespecteerd’. Ze zijn autoriteit zonder autoritair te zijn. Ze zijn verbonden met anderen, terwijl ze autonoom functioneren. Ze hebben hoofd (denken), hart (voelen) en buik (willen) op één lijn. En van daaruit wordt het een stuk makkelijker om je intuïtie in te zetten.
