Niets zo inefficiënt als een geprivatiseerd bedrijf, zonder concurrentie. Waarom gaan overheden hier dan nog steeds mee door?
Toen gemeentelijke vuilnisophaaldiensten werden geprivatiseerd ontstond een wetenschappelijk interessante situatie, met vier mogelijke scenario’s. Er waren gemeenten met één private ophaaldienst (situatie 1) en andere met een ouderwetse gemeentelijke dienst (situatie 2). Tegelijkertijd waren er ook gemeenten waar meerdere private diensten elkaar beconcurreerden (situatie 3), en gemeenten waar de oude gemeentelijk dienst moest concurreren met private ondernemingen (situatie 4).
Natuurlijk experiment
Het was een situatie die sociale wetenschappers likkebaardend een ‘natuurlijk experiment’ noemen. Want nu – eindelijk – konden de effecten van privatisering en concurrentie van elkaar worden onderscheiden.
En wat bleek? De private ophaaldiensten die direct met elkaar concurreerden (situatie 3) bleken allemaal een stuk efficiënter dan de oude gemeentelijk ophaaldienst (situatie 2). Maar interessant was dat gemeentelijk ophaaldiensten die direct moest concurreren met andere private aanbieders (situatie 4) precies even efficiënt werden. Blijkbaar gaat het dus om concurrentie, maar heb je aan privatisering – an sich – helemaal noppes. Kortweg: je hoeft helemaal niet geprivatiseerd te zijn om efficiënt te worden.
Meest inefficiënt
De meest inefficiënte van allemaal bleek echter de private onderneming zonder concurrentie (situatie 1). Die werd langzaamaan ronduit tenenkrommend beroerd. Het stomste wat je, als overheid, dus kunt doen, is het privatiseren van een monopolist, zonder daadwerkelijke directe concurrentie te introduceren. Vult u hier zelf naar believen maar een voorbeeld in!
De markt is ook niet alles
Maar de markt is ook niet alles. Wetenschappers Armin Falk and Nora Szech lieten mensen een muis zien en zeiden: ‘We kunnen hem een mooi leven geven in ons luxe muizentehuis of we kunnen hem doden. Dan krijg je 10 euro.’ Van de respondenten koos 46 procent de 10 euro.
Vervolgens namen ze een tweede groep mensen, lieten een muis zien en zeiden: ‘Iemand wil die muis van je kopen voor 10 euro om hem te doden. Als jij hem níet verkoopt, houden we hem hier en krijgt hij een mooi leven in ons muizentehuis.’ Nu nam plots 74 procent van de mensen de 10 euro aan.
Immoreler in de markt
Het experiment laat zien dat mensen immoreler worden in marktsituaties. Veel mensen vinden dieren doden voor louter geldelijk gewin immoreel. Zijn we in ons eentje, dan laten we die moraal veelal prevaleren over geld. Maar zo gauw dat geld tot ons komt in de vorm van een markttransactie, wordt de moraal tezamen met de muis vlotjes de nek omgedraaid.
Autokeuringen gekeurd
Dat zien we terug in de praktijk. Professor Victor Bennett onderzocht 11.000 garages in de VS die autokeuringen uitvoerden. In gebieden waar de onderlinge concurrentie groter was, lieten de garages veel meer auto’s illegaal door de keuringen heen komen. De conclusie? Marktwerking dwingt bedrijven concurrerend en klantgericht te zijn. Maar de markt heeft geen moraal: bij veel concurrentie krijg je de corruptie er gratis bij.
Het honorarium voor deze column wordt geschonken aan de Stichting Help Ghana.
Beeld via Flickr.
Meer van Freek Vermeulen?
-
Dat ceo's zichzelf overschatten, is onze schuld
-
Geen klacht van een klant? Dan is het belangrijk
- Waarom ceo's alleen een vast salaris moeten krijgen
