Er zit een systeemfout in de wijze waarop organisaties worden geleid. Directies en bestuurders hebben een irrationele fixatie op cijfers. Hierdoor raken organisaties hun bezieling kwijt, stelt Podiumauteur Bas Kok.
Je ziet het op de werkvloer voor je ogen gebeuren. Als cijfers heilig worden, verdwijnt de passie voor het vak of het product. Die schoenenfabriek die van oudsher tot doel had om ‘de beste en mooiste schoenen’ te maken, wilde op zekere dag ‘met mooie, goede schoenen een zo hoog mogelijk rendement halen’. Nu wil de fabriek alleen nog een zo hoog mogelijk rendement halen. De mooie, goede schoenen zijn bijzaak geworden. Koppel daar voor de dienstdoende directeuren en managers een bonus aan en, het kwaad is geschied.
Wat zo logisch leek, cijfermatige verantwoording van de organisatieactiviteiten, is sluipenderwijs niets anders dan Goethe’s Faust die een pact met de duivel sluit, maar daarmee uiteindelijk zijn ziel kwijtraakt. De afgelopen 10 a 20 jaar zijn vele organisaties afgedreven van zichzelf; van het ambacht, de kernactiviteit. Elke dag worden we in de media overvoerd met voorbeelden van organisaties die hun ziel aan de duivel hebben verkocht.
Heilige cijfers
Juist in onzekere tijden storten bestuurders en directies zich op de cijfers, het geeft een gevoel van controle. Enkele willekeurige voorbeelden om duidelijk te maken hoe wijdverbreid het probleem is:
1. Televisiewereld
In de televisiewereld is de afgelopen 10 jaar een ratrace om de kijkcijfers (en indirect dus op het daarmee samenhangende reclame- en overheidsgeld). Waar tv-makers vroeger met veel liefde programma’s maakten die zich een seizoen lang mochten bewijzen, moeten ze nu in strakke formats voor nog strakkere uitzendschema’s worden uitgewerkt. Eenmaal op de buis, heeft een programma een beperkte tijd om zich te bewijzen. Bij te lage kijkcijfers wordt het stopgezet. Sommige televisiemakers hebben geen zin meer om mooie programma’s te maken, gedemotiveerd gooien ze het bijltje erbij neer.
2. Politiek
In de politiek dicteert de stem van de kiezer tot vervelens toe, gemeten in tussentijdse polls. Ideële partijen bestaan niet meer, principes worden overboord gezet als dat substantieel stemmen oplevert. Dit verklaart waarom van oudsher ideële partijen als CDA en PvdA het nu moeilijk hebben. Ze zijn hun ziel kwijt en de kiezer ziet dat haarscherp.
3. Wetenschap
In de wetenschap was de oorspronkelijke kerntaak het vinden van de waarheid door onderzoek te doen naar de werkelijkheid. Niet meer. Waar het nu om gaat is het produceren van grote aantallen publicaties (en daarmee samenhangende financiering). Een nuanceverschil, lijkt het. Maar tot welke excessen dit kan leiden begint geleidelijk door te dringen.
4. Voetbalwereld
In de voetbalwereld zijn clubs beursgenoteerde handelswaar voor tycoons. Zelfs als een Russische oliemagnaat de club nog niet heeft opgekocht, zoals bij Ajax, is de crisis duidelijk terug te voeren op hetzelfde virus.
Het aantal voorbeelden is – helaas – moedeloos makend. Er is waarschijnlijk geen branche te noemen waarin het virus niet rondwaart. Het onderwijs, de gezondheidszorg, de journalistiek, de uitgeefwereld, kinderdagverblijven. Noem een branche, en er kan een identiek verhaal worden opgetekend. En het virus beperkt zich niet tot Nederland. We hebben het hier over de wereldwijde organisatieziekte van deze tijd.
Focus, betrokkenheid en vertrouwen
Wie de cijfers heilig verklaart, kan niet anders dan streven naar winstmaximalisatie. En dan is dat meestal de korte termijn winst want die is het meest bonus-fähig. Kern van het probleem is het verdwijnen van de oude ambachtelijke ziel van de organisatie. De passie voor een vak of een ambacht maakt plaats voor de focus op rendement. Dit gaat onvermijdelijk ten koste van de inspiratie en betrokkenheid van veel medewerkers. Hierdoor daalt ook het vertrouwen in de leiding, die kijkt alleen maar vanuit het eigenbelang naar de cijfers. Medewerkers doen hierdoor niet langer wat goed is voor de organisatie, maar wat goed is voor henzelf. Uiteindelijk wordt niet alleen de betrokkenheid van medewerkers minder, maar ook die van de afnemers. Zo lossen we de economische crisis niet op.
Waar ligt de oplossing dan wel? Terug naar die goeie ouwe tijd toen we de cijfers niet zo in het oog hielden? Nee, dat is het andere uiterste. Een gezonde organisatie heeft natuurlijk focus. Maar er is een compleet nieuwe balans nodig tussen drie zaken: focus (jawel, de cijfers en de rationele doelen), betrokkenheid (bezieling voor het product) en vertrouwen (in de leiding en je collega’s).
Duurzaam succes
Duurzaam succes bereik je als organisatie alleen als je de overmatige focus op cijfers loslaat, en actief werkt aan het bereiken van de juiste balans tussen focus, betrokkenheid en vertrouwen. Organisatiepsycholoog Arjan Eleveld doet een poging in zijn managementboek Maak je Organisatie FIT. Hij definieert een nieuw model dat uitgaat van een gezonde balans tussen deze drie kernbegrippen.
De eerste stap is natuurlijk het onderkennen van het probleem. Dat zal nog een lastige zijn, want de leiders van die organisatie hebben doorgaans zelf afgekoerst op de cijfer-route. Maar laten we niet pessimistisch zijn, elke raad van bestuur kan op elk moment besluiten om de managementkoers kritisch tegen het licht te houden. Ook elke organisatorische bestuurscrisis biedt een kans.
Reëel tempo
Eenmaal besloten het roer om te gooien, zijn er tal van kleine en grote dingen die een organisatie kan doen om weer de geest te krijgen. Van elke belangrijke beslissing moet bekeken worden wat het, naast het financiële en rationele, toevoegt aan betrokkenheid en vertrouwen bij het personeel. Zo kan de keuze om een fabriek naar Azië te verplaatsen cijfermatig heel verstandig zijn, terwijl het funest is voor de bezieling en het vertrouwen van alle productiemedewerkers die in het thuisland blijven. Er zijn vele zaken die je binnen een organisatie kunt doen om betrokkenheid en vertrouwen te vergroten.
Grote dingen: back to basics. Wat is ons vak, waarin zit onze passie?
Kleine dingen: als leidinggevende de werkvloer op gaan, je verdiepen in wat daar gebeurt en relevante feedback geven aan je mensen.
Het kan uiteindelijk weer goed komen in organisaties. Voetbalclubs zullen zich weer op het spelletje richten. Wetenschappers doen weer bevlogen onderzoek naar de werkelijkheid in plaats van jagen op publicaties. Politici gaan weer staan voor hun idealen, en kiezers weten weer aan wie zij hun stem geven. Over het tempo moeten we reëel zijn. Het gezegde luidt dat vertrouwen te voet komt en te paard gaat en dat geldt net zo voor betrokkenheid. Dat neemt niet weg dat elke bestuurder in Nederland de psychologie van het leidinggeven moet gaan snappen. Wie zich blind wil staren op cijfers, zal eerst de mensen en kort daarna de cijfers op zijn pad vinden. En aan het eind de duivel die zijn ziel komt opeisen.
Afbeelding: digitalert
Over de auteur:
Dit Podiumartikel is geschreven door Bas Kok, organisatiepsycholoog en werkzaam als senior consultant bij bedrijfspsychologisch adviesbureau LTP.
Over het podium:
Ook uw visie geven op ontwikkelingen binnen uw vakgebied? Plaats een artikel op MT Podium. Log in op mt.nl/profiel en voeg onder 'activiteiten' uw artikel toe. Interessante bijdragen worden meegenomen in de nieuwsbrief en op home geplaatst. MT Magazine publiceert bovendien periodiek 'Het beste van MT Podium'.
