De meeste mensen houden van zekerheid, vastigheid en een zekere mate van voorspelbaarheid. De dingen lopen echter lang niet altijd zoals we willen of verwachten. De coronacrisis is hiervan een goed voorbeeld. Volgens April Rinne, auteur van Flux: 8 Superpowers for Thriving in Constant Change, is het daarom noodzakelijk dat we leren onze behoefte aan controle los te laten: ‘Je kan niet altijd bepalen wat er gebeurt. Maar je kan wel bepalen hoe je reageert en hoe je bijdraagt aan de toekomst die je graag zou willen zien.’
Op achttienjarige leeftijd verloor Rinne haar beide ouders bij een auto-ongeluk. Haar hele leven stond in één keer op zijn kop. Deze gebeurtenis vormde de aanzet tot haar fascinatie met verandering en hoe wij ons daartoe verhouden. Met name op het gebied van werk. Want, zegt ze, je kan zomaar je baan verliezen. Of misschien word je op een dag wakker en besef je dat je baan helemaal niet bij je past. Als we beter willen omgaan met dit soort onverwachte veranderingen moeten we een andere mindset ontwikkelen, zegt Rinne.
Scenarioplanning
Ze stelt dat scenarioplanning één van de manieren is om dit voor elkaar te krijgen. Met deze methode worden toekomstscenario’s vertaald naar concrete strategische keuzes. Ook René van der Burgt, innovatieregisseur bij Avans Hogeschool, ziet hierin een grote kracht. Samen met strategisch adviseur Mario van Rijn schreef hij het Handboek Scenarioplanning. Binnenkort verschijnt hun tweede boek: Explore The Big Picture. Hij vertelt: ‘Scenarioplanning is een methode waarmee je verder in de toekomst kijkt. Veel organisaties en bedrijven kijken naar trends en ontwikkelingen. Maar dat zijn zekerheden. Het is juist belangrijk om ook naar de onzekerheden te kijken.’ Als voorbeeld noemt Van der Burgt de toename van het energieverbruik en de stijgende prijzen: ‘Dat is allemaal niet zo onzeker. Die cijfers hebben een voorspellende waarde.’
Zekerheden en onzekerheden in de toekomst
Bij scenarioplanning ga je dus op zoek naar de onzekerheden. En die zullen we steeds vaker tegenkomen in een wereld die alsmaar complexer wordt. ‘Op zekerheden kun je je voorbereiden. Onzekerheden worden vaak uitgesteld. Maar door ze op te schrijven en tegen elkaar uit te zetten, creëer je verschillende toekomstscenario’s’, aldus Van der Burgt. De grote kracht van scenarioplanning ligt in het in kaart brengen van onzekerheden. Neem bijvoorbeeld de voorbereiding voor een feestje. Gaat het regenen of blijft het droog? Komen er veel of weinig mensen? Daarmee liggen er al vier mogelijke scenario’s. Hier kan je op inspelen door van tevoren bepaalde afspraken te maken met een drankleverancier of een bedrijf dat tenten verhuurt.
Het grote plaatje
Hetzelfde kan je doen op het gebied van werk. Want dat er veel gaat veranderen – onder andere als gevolg van de snelle technologische ontwikkelingen – is een feit. ‘Kijk alleen al naar de werkgelegenheid in de agricultuur. Die is de laatste jaren enorm afgenomen’, zegt Van der Burgt. Het is van belang het grotere geheel te zien bij het ‘plannen’ van alle onzekerheden. Daarom bespreken Van der Burgt en Van Rijn in het nieuwe boek wat er allemaal gebeurt in de wereld: ‘Fundamentele veranderingen en onzekerheden worden vaak over het hoofd gezien. Daarom beschrijven wij de vele ontwikkelingen in de wereld en verbinden die aan elkaar. We geven inzicht in wat er allemaal gebeurt, en waarom. Als je dat weet, kan je jezelf namelijk veel beter positioneren.’
Actie ondernemen
Van der Burgt benadrukt dat het nodig is om te actie ondernemen: ‘Door alle onzekerheid handelen mensen meestal niet. Ze vertonen uitstelgedrag. Zie bijvoorbeeld de klimaatcrisis. We moeten bij wijze van spreken eerst van een klif vallen voor we in actie komen.’
Hoewel scenarioplanning hierbij een nuttig en krachtig instrument is, zijn er meer manieren waarop je je actief kan voorbereiden op een onzekere toekomst. Ook het Three Horizons-model van McKinsey biedt bijvoorbeeld houvast. Van der Burgt legt uit: ‘De eerste horizon heeft betrekking op de korte termijn, het komend jaar. De tweede horizon beslaat de komende twee tot vijf jaar. De derde de komende vijf tot tien jaar.’
Bij de eerste horizon heb je vooral te maken met kortetermijnbeslissingen. In de tweede zit de innovatie en vernieuwing. Van der Burgt: ‘Daarbij kijk je naar de ontwikkelingen en naar wat je nú kunt doen om je voor te bereiden op de toekomst. Denk aan sparen, of het volgen van een studie.’ Bij de derde horizon komt de echte onzekerheid om de hoek kijken en daar kan scenarioplanning van grote waarde zijn.
Je onzekere toekomst in kaart brengen
Hoewel methodes als scenarioplanning en het Three Horizons-model oorspronkelijk zijn ontwikkeld voor het bedrijfsleven, meent Van der Burgt dat het met een beetje creativiteit ook kan worden toegepast op je persoonlijke ontwikkeling. Hiertoe geeft hij drie praktische tips.
#1 Kijk om je heen naar wat er gebeurt en schrijf de tien belangrijkste dingen op.
Let hierbij op de meest relevante ontwikkelingen op het gebied van werk, carrière en gezin.
#2 Plaats deze ontwikkelingen in een impactdiagram.
Hiermee krijg je inzicht in de impact die deze ontwikkelingen op jou hebben. Wat zou de robotisering bijvoorbeeld voor jouw werk kunnen betekenen? Deze impact kan laag, gemiddeld of hoog zijn.
#3 Bepaal op basis daarvan wat je nu, in de nabije toekomst en in de verre toekomst zou kunnen doen.
Van der Burgt: ‘Bij alles wat hoge impact heeft en niet onzeker is, moet je direct actie ondernemen.’ Bij de dingen die heel onzeker zijn én hoge impact hebben, maak je scenario’s. ‘Zo creëer je uiteindelijk een actielijstje voor nu en in de toekomst.’
