Er zijn vele soorten leiders en leiderschapsstijlen. De één komt over als een geboren leider terwijl de ander zich niet helemaal thuis lijkt te voelen in zijn (of haar) leiderschapsrol. De mensen uit de laatste groep ogen meestal onzeker en/of hebben moeite om belangrijke beslissingen te nemen.
Je vraagt je misschien af waarom dit zo is en hoe deze verschillen tussen leiders ontstaan. Net zoals met bijna alle aspecten van de menselijke natuur heeft dit deels te maken met je genetische aanleg. Met andere woorden: als je ouders muurbloempjes waren, is er een grotere kans dat jij je ook tot een muurbloempje zal ontwikkelen. Dat is echter niet het hele verhaal. Psychologen realiseren zich steeds meer dat ervaringen in het vroege leven een belangrijke rol spelen. Vooral de manier waarop je bent opgevoed, blijkt hierbij van grote invloed.
Helikopterouders
Misschien heb je al eens gehoord van de term ‘helikopterouders’. Deze ouders zijn vaak overdreven beschermend en willen alles wat hun kind doet overzien en controleren. Uit een onderzoek van klinisch psycholoog Judith Locke kwam naar voren dat deze aanpak wordt gekenmerkt door een combinatie van drie factoren:
- Extreem snel reageren op het kind
- Zeer weinig eisen stellen in bepaalde situaties
- Zeer veeleisend zijn in andere situaties
Doorsnee helikopterouders zijn bijvoorbeeld overbezorgd, overdreven attent en geloven dat hun kind altijd gelijk heeft. Ze zullen proberen alles voor hun kind te doen, in plaats van dat ze het kind bepaalde dingen zelf laten uitvinden. Tegelijkertijd zijn dit soort ouders erg veeleisend. Ze hebben meestal hoge verwachtingen van de prestaties van hun kind en willen dat het kind voortdurend met hen in contact staat.
Tieners met de meest overbezorgde en overbeschermende ouders kregen door hun leeftijdsgenoten het minste leiderschapspotentieel toegedicht
Slechtere leiderschapskwaliteiten
Hoewel de meeste ouders vanuit de beste bedoelingen handelen, kan deze opvoedstijl een paar vervelende consequenties hebben. Zo is het goed mogelijk dat de kinderen van zulke ouders minder zelfverzekerd zijn en minder goed in staat zijn om moeilijkheden het hoofd te bieden. Dit zorgt er vervolgens voor dat zij over slechtere leiderschapskwaliteiten beschikken, zo blijkt uit onderzoek dat werd uitgevoerd onder 1500 Chinese tieners.
De tieners met de meest overbezorgde en overbeschermende ouders kregen door hun leeftijdsgenoten het minste leiderschapspotentieel toegedicht. De kans dat deze tieners daadwerkelijk een leiderschapsrol in hun klas vervulden, was bovendien aanzienlijk kleiner. Deze link werd verklaard door het feit dat de tieners met de helikopterouders over het algemeen een lager zelfbeeld hadden. Daardoor waren zij onzeker over hun kwaliteiten als leider. Uit andere onderzoeken zijn soortgelijke resultaten naar voren gekomen. Hierbij valt tevens op dat de kinderen van helikopterouders dikwijls te kampen hebben met emotionele problemen.
Ook Pieter van der Haak, sociaal psycholoog, partner bij P&A Talentontwikkeling en zelf vader van vier kinderen, ziet veel helikopterouders om zich heen. ‘Veel ouders zijn voortdurend bezig het hun kinderen zo goed mogelijk naar de zin te maken. Het gebeurt inderdaad vaak vanuit de beste intenties maar kinderen mogen zelf ook best wat doen om iets te bereiken’, aldus Van der Haak. Hij spreekt in dit verband ook wel over curlingouders: ‘Zij willen alles gladstrijken voor hun kind.’
Fixed en groeimindset
Om te verduidelijken welke invloed je opvoeding kan hebben op je leiderschapskwaliteiten maakt Van der Haak onderscheid tussen een fixed-mindset en een groeimindset, twee uitersten op een continuüm. In zijn boek Groeimindset legt hij uit dat we allemaal op een bepaalde manier geprogrammeerd zijn. ‘De manier waarop je beloond wordt, speelt hierin een grote rol. Stel, je krijgt als kind iedere keer een compliment omdat je iets heel snel begrijpt. Dan ontstaat al snel de gedachte: “Als iets makkelijk gaat, dan ben ik slim.” Een begrijpelijke gedachte, maar niet juist. Sterker nog, het kan leiden tot de volgende denkwijze: “Als iets moeilijk gaat dan ben ik dom.”’
Hiermee wordt volgens Van der Haak de basis gelegd voor een fixed-mindset: ‘Had je als kind vooral complimenten gekregen als je ergens hard voor werkte, dan was er een beter fundament gelegd voor het ontwikkelen van een groeimindset. Je wordt dan beloond voor de weg naar een doel, in plaats voor het doel an sich.’
Als je als kind geen ervaring hebt met falen, ga je dat later als leider ook eerder uit de weg
Een groeimindset houdt dus in dat je je realiseert dat je ergens beter in kan worden als je er echt moeite voor doet. ‘Mensen zijn dan later ook minder bang om fouten te maken’, aldus Van der Haak. Een fixed-mindset daarentegen, kan negatieve effecten hebben op jouw functioneren als leider. Het uit zich onder meer in risicomijdend gedrag, een onvermogen in het nemen van beslissingen en het slecht kunnen omgaan met feedback.
Van der Haak: ‘Als je geen ervaring hebt met falen, ga je dat uit de weg. Ook is het voor deze mensen lastiger om met kritiek om te gaan. Het wordt al snel gezien als een persoonlijke aanval.’ Bovendien sturen leidinggevenden met een fixed-mindset hun werknemers ook op deze manier aan. Met de beste bedoelingen nemen zij de taken van een werknemer over als deze ergens in vastloopt. ‘Het is juist veel beter je personeel te empoweren, zodat ze een probleem op eigen kracht kunnen oplossen.’
Wees je bewust van de manier waarop je gevormd bent
Ontwikkeling
Gelukkig is er nog hoop voor de mensen die een fixed-mindset hebben ontwikkeld door hun opvoeding. Of je nu al een leidinggevende positie bekleedt, of ambities hebt in die richting, maakt hierbij in principe niet uit. Er is altijd de mogelijkheid om te werken aan de ontwikkeling van je groeimindset, zodat jij als leider sterk(er) in je schoenen komt te staan.
‘Een gezonde dosis zelfreflectie is hierbij onontbeerlijk. Wees je bewust van de manier waarop je gevormd bent’, meent Van der Haak. ‘Vervolgens kan je door middel van coaching gaan werken aan de dingen waar je tegenaan loopt. Zo neem je de macht over je eigen leven weer in handen.’ Voor sommige mensen zal dit lastig zijn, omdat zij juist vanwege hun fixed-mindset de stap niet durven te nemen. ‘Meestal moet er dan iets in je leven gebeuren waardoor je een schop onder je kont krijgt. Voor deze mensen moet er eerst een gevoel van urgentie ontstaan.’
