De Arabische wereld beleeft een ondernemersrevolutie, dankzij vrouwen. 'Er zijn hier meer zakenvrouwen dan in Silicon Valley.'
Aanvankelijk was hij sceptisch, de Amerikaanse durfkapitalist Christopher Schroeder, toen hij in 2010 werd uitgenodigd om een groep jonge ondernemers in Dubai toe te spreken. ‘Ik kon me niet voorstellen dat een regio die gedomineerd werd door dictators iets positiefs zou voort brengen. De Arabische lente leek nog ver weg.’ Groot was zijn verbazing echter toen hij werd verwelkomd door 2.400 starters, vanuit Noord-Afrika tot aan Jemen, met nog eens 2.000 aanmeldingen op de wachtlijst. ‘Ik was in één klap van al mijn CNN-vooroordelen verlost.’
Dankzij smartphones en breedband
Schroeder (foto rechts) was zo onder de indruk dat hij in de jaren die volgden de hele regio doorreisde en met honderden ondernemers sprak. Hij schreef er ook een boek over, Startup Rising: The Entrepreneurial Revolution Remaking the Middle East. ‘Op het gebied van ondernemerschap maakt de Arabische wereld een enorme bloeiperiode door’, concludeert hij. ‘Dankzij smartphones en breedbandtechnologie heeft binnenkort iedereen letterlijk toegang tot een supercomputer. Daardoor kunnen miljoenen mensen zonder tussenkomst van wie dan ook direct met elkaar samenwerken.’ De bottom-up revolutie die daarvan het gevolg is, wordt de komende jaren alleen maar sterker, verwacht hij. ‘De statistieken zijn overweldigend. Het gebruik van sociale media groeit met 125 procent per jaar, 1 op de 4 Arabieren is jonger dan 15, en het besteedbaar inkomen in de regio is de 1.000 miljard dollar inmiddels gepasseerd.’
Exit van 175 miljoen
Belangrijker nog is het klimaat van saamhorigheid door het toegenomen internetgebruik. ‘Jongeren hebben het gevoel dat ze hun problemen collectief en buiten de regerende macht om kunnen oplossen. De essentie van empowerment is het gevoel dat je niet de enige bent. Als je ziet dat iemand met wie jij je kunt identificeren een fantastisch bedrijf kan opbouwen, is het makkelijker te geloven dat jij dat ook kunt.’ Het belangrijkste rolmodel in de regio is volgens Schroeder de 45-jarige internetondernemer Samih Toukan, die in 2000 de Arabischtalige portal Maktoob oprichtte en 9 jaar later voor 175 miljoen dollar verkocht aan Yahoo. Deze eerste en tot nog toe grootste exit van een nieuwe mediaonderneming gaf het ondernemingsklimaat een grote stimulans, zegt Toukan. ‘Ondernemers zagen dat het in deze regio mogelijk is een succesvol bedrijf op te richten en grote internationale investeerders aan te trekken.’
Het landschap zien veranderen
Toukan, die sindsdien start-ups ondersteunt via zijn investeringsbedrijf Jabbar, heeft het IT-landschap in het Midden-Oosten van dichtbij zien veranderen. Toen hij met Maktoob als eerste website e-mailaccounts in het Arabisch aanbood, speelde hij vooral een educatieve rol. De hele regio telde minder dan 1 miljoen internetgebruikers en het onbegrip was groot. Toukan kan zich nog herinneren dat een Syrische zakenman in Damascus hem ooit vroeg of hij wellicht de officiële agent van het internet was, en daarmee over de exclusieve regionale distributierechten van het medium beschikte.
Geen paspoort
Ook logistieke problemen eisten hun tol, bijvoorbeeld toen Toukan een Arabischtalige website wilde overnemen die zich specialiseerde in recensies van software en downloads. De Jemenitische eigenaar woonde in een zo onherbergzaam gebied dat geen koeriersdienst bereid was om de contracten te bezorgen. Een ontmoeting in Dubai bleek evenmin mogelijk; de man had geen paspoort en was niet in staat naar de hoofdstad Sana’a te reizen om er een aan te vragen. En alsof dat nog niet genoeg was, moest de betaling ook nog in cash worden afgerekend, omdat de ondernemer geen bankrekening had. ‘Zo’n beetje alles werkte tegen, en toch lukte het hem om een deal te sluiten die zijn leven zou veranderen’, zegt Toukan, die met Jabbar onder meer een belang heeft in de e-tailer Souq.com, nu met 1.000 werknemers het grootste e-commercebedrijf in de regio. ‘Dat zijn de mogelijkheden die het internet kan bieden.’
Achterstand wegwerken
Momenteel werken de meeste Arabisch ondernemers hun achterstand nog weg door bedrijfsmodellen uit het Westen te kopiëren en bestaande technologie toe te passen op regionale markten. Toch blaast de regio langzaam maar zeker ook op wereldniveau een partijtje mee, aldus Toukan. Zo investeert hij in Instabeat, een waterdicht apparaatje dat op elke zwembril kan worden bevestigd en de hartslag, het aantal gebruikte calorieën en het aantal getrokken baantjes van een zwemmer meet en opslaat. Dit bedrijf, 2 jaar geleden begonnen als crowdfunding-project van de Jordaanse Hind Hobeika (1989), werd door Forbes Magazine getipt als een van de meest veelbelovende mondiale start-ups van 2013.
Bekijk een presentatie die Christopher Schroeder eind vorig jaar gaf bij Google:
Opgericht door een vrouw
Dat Instabeat is opgericht door een vrouw is volgens Schroeder geen toeval. Pakweg een derde van de start-ups in het Midden-Oosten heeft een vrouw aan het roer, een hoger percentage dan in Silicon Valley. ‘De traditionele machtsdynamiek verschuift’, zegt Schroeder, die smartphones en sociale media aanwijst als oorzaak. ‘Technologie doorbreekt de barrières die vrouwen tot voor kort onder de duim hielden en tot een sociaal isolement veroordeelden.’ Zijn reizen in de regio herinnerden Schroeder er bovendien aan dat vrouwen al generaties lang ervaring hebben met het leiden van organisaties – namelijk de familie. ‘Zoals een zakenvrouw me vertelde: ‘De definitie van een ondernemer is iemand die dingen voor elkaar krijgt. Wij vrouwen doen dat continu. Het verschil is alleen dat veel vrouwen dat werk tot nu toe niet zagen als iets waarvoor ze betaald kunnen worden.’
Hoge opleidingsgraad
Schroeder wijst daarnaast op de hoge opleidingsgraad van Arabische vrouwen. Zo hebben vrouwen in Saudi-Arabië, Qatar en Koeweit respectievelijk 57, 63 en 67 procent van de universiteitsdiploma's in handen. Schroeder stond perplex toen hij in Dubai werd aangesproken door een bijna volledig gesluierde Saudische studente die een lijn luxe leren beschermhoezen voor smartphones en iPads had ontworpen. Ze had net een order gekregen voor 1.000 exemplaren en stond voor een dilemma: moest ze de productie outsourcen naar het verre en onbekende China, of was het beter om 45.000 dollar bij investeerders op te halen zodat ze de machines kon kopen om het lokaal uit te besteden? ‘Dat gesprek veranderde mijn wereldbeeld compleet.’
De rijzende ster in de regio
Een van de rijzende sterren in de regio is de Libanese May Habib (1985, foto rechts). De Harvard-alumna stopte in 2011 met haar baan bij een vermogensbeheerder in de Verenigde Arabische Emiraten. Ze gaf haar salaris van meer dan een ton (belastingvrij) per jaar op om voor zichzelf te beginnen. Haar vertaalbureau Qordoba richt zich sindsdien op zogeheten lokalisatie, waarbij de brontekst niet alleen wordt vertaald, maar ook wordt aangepast aan de doelgroep en de lokale context. Een potentiële markt van zo'n 35 miljard dollar, aldus Habib, die inmiddels werkt met 600 vertalers in 30 landen en behalve in Dubai kantoren heeft in Riyad, Cairo en Frankfurt. ‘In een regio van 300 miljoen mensen is minder dan 1 procent van de internetcontent in het Arabisch. Daar liggen kansen voor business-to-businessbedrijven. We groeien met 20 procent per maand.’
Op naar de 200 miljoen
Habib begon met een half miljoen dollar aan startkapitaal en is inmiddels ‘op weg om een bedrijf van 200 miljoen te bouwen’. Begin dit jaar haalde ze 1,5 miljoen dollar op aan durfkapitaal om gespecialiseerde software te laten ontwerpen. Ze heeft niets dan lof voor het ondernemingsklimaat in het Midden-Oosten. ‘De levensstijl is veel flexibeler dan in het Westen. Ik heb hier minder moeite om werkweken van 80 uur te maken dan in bijvoorbeeld New York, waar de infrastructuur behoorlijk deprimerend is voor een vrouw alleen. In Dubai is het makkelijker mijn sociale leven met mijn werk te combineren, omdat de Arabische cultuur zo flexibel is. Partners en cliënten hebben er geen problemen mee om ‘s avonds en in het weekend bijeen te komen en werknemers vinden het prima om om 11 uur 's avonds nog een telefoontje af te handelen. Dat is in de Verenigde Staten wel anders.’
Geen feministisch bolwerk
Daarmee is niet gezegd dat het Midden-Oosten ineens een feministisch bolwerk is geworden. Dat veel vrouwen pas aan het werk kunnen als ze voor zichzelf beginnen geeft pijnlijk aan hoe gesloten de arbeidsmarkt nog is. Volgens de International Labor Office is de arbeidsparticipatie onder Arabische vrouwen in de niet-agrarische sector slechts 28 procent, het laagste ter wereld. Beperkingen voor vrouwen zijn bovendien diep verankerd in het juridische en politieke systeem. Zo mogen Saudische vrouwen nog steeds niet autorijden en is het zelfs in een relatief liberaal land als Libanon wettelijk mogelijk dat een vrouw door haar echtgenoot wordt verboden om te reizen of om een bankrekening te openen. De praktijk blijkt echter een stuk flexibeler, aldus Habib. ‘Ondanks alle stereotypes heb ik persoonlijk niets dan positieve reacties gekregen van de Arabische mannen met wie ik werk. Sterker nog, soms is het zelfs een voordeel vrouw te zijn. Mannelijke investeerders zien vrouwelijke ondernemers vaak als vastbeslotener en veerkrachtiger.’
Vrouwen zijn serieuzer
Toukan, die inmiddels 25 procent van Jabbars durfkapitaal heeft geïnvesteerd in vrouwelijke ondernemers, is het daarmee eens: ‘Vrouwen zijn doorgaans serieuzer en tonen meer passie en betrokkenheid. Met name de internetsector biedt een omgeving die meer open, creatief en vrij is dan de traditionele carrièrepaden. Het zijn fantastische ondernemers.’ Volgens Habib heeft de ondernemerslust in de regio inmiddels het tipping point overschreden. ‘Het is ongelooflijk hoeveel er in pakweg 3 jaar is veranderd. Toen we op zoek gingen naar seed capital waren er in de regio hooguit twee fondsen die zich daarin specialiseerden. Nu zijn het er meer dan tien.’
Weg bij McKinsey voor start-ups
De grotere toegang tot durfkapitaal heeft ook een aanzuigende werking op het arbeidspotentieel. Twee jaar geleden leed de regio nog aan een braindrain, en kostte het Habib zoveel moeite om gekwalificeerd personeel te vinden dat ze uiteindelijk haar zus uit de Verenigde Staten liet overkomen. ‘Nu zie je dat mensen een goed betaalde baan bij McKinsey verlaten om voor start-ups te werken.’ Habib voorspelt dat Dubai in dat opzicht zelfs kan uitgroeien tot een mondiale trekpleister. ‘Als Amerikaanse vrouwen moeite hebben om hun carrière te combineren met hun verantwoordelijkheden als moeder en echtgenote, dan liggen daar enorme kansen voor het ecosysteem van het Midden-Oosten. Ik draai net zoveel uren als mijn softwareontwikkelaars en toch slaag ik erin er een privéleven op na te houden. Dat zou in Silicon Valley niet mogelijk zijn.’
Niet de dikke auto
Dat neemt niet weg dat de regio nog steeds gebukt gaat onder bureaucratie, rechtsonzekerheid en corruptie, en voor een buitenstaander allesbehalve stabiel lijkt. Hoe groot is de kans dat het zaakje uiteindelijk toch in elkaar dondert? Samih waarschuwt ervoor niet het hele Midden-Oosten over één kam te scheren. ‘Landen als Syrië gaan inderdaad door een moeilijke tijd, maar plekken als Dubai zijn booming. Zelfs een instabiele staat als Egypte heeft sinds de revolutie de aandelenmarkt met ruim 50 procent zien stijgen. Onze e-commercebusiness is er de afgelopen jaren met tientallen procenten toegenomen. Ik wil niet zeggen dat er geen risico's zijn, maar de regio is hongerig naar verandering, naar nieuwe ideeën, banen en succesverhalen.’
Revolutie is maar één aspect
Revolutie is wat dat betreft maar één aspect van de Arabische lente, zegt Schroeder: ‘De roep om politieke, religieuze en culturele vrijheid, een betere plek voor vrouwen in de samenleving – het maakt allemaal deel uit van dezelfde drang naar zelfverwezenlijking en een stem in het kapittel.’ Daar kunnen westerlingen nog wat van opsteken, denkt hij. ‘Deze ondernemers worden getypeerd door bescheidenheid en de behoefte om bij te dragen aan het collectieve belang. Het gaat nog niet om die dikke auto en dat grote huis.’
Meer lezen?
-
De 2 zakenvrouwen uit het Midden-Oosten die je moet kennen
-
Het is niet alleen bagger in het Midden-Oosten
