Werken straffen en beloningen om mensen tot gezond gedrag te bewegen? Nee: 'Je moet mensen uit zichzelf zover krijgen.'
Wat hebben we liever: de wortel of de stok? Veel chronische ziektes, zoals obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten, zouden wellicht voorkomen kunnen worden door een aanpassing in gedrag. Maar hoe bereik je dat? Die opdracht belandt steeds vaker op het bord van de werkgever. En laten we wel wezen, voor de werkgever is een fitte, gezonde – en vervolgens vooral ook productieve en energieke – werknemer ook zinvoller dan het tegendeel.
Kinderlijke vorm
Voorlopig zijn we in Nederland op dit gebied vooral van de worteltechniek. In z’n meest kinderlijke vorm bestaat die wortel uit een voorstel waarbij beide partijen zich netjes aan de afspraak houden: de een stopt met roken en de ander stelt hiervoor een beloning in het verschiet. Een subtielere variant zijn de veelvuldig gebruikte online vitaliteitsprogramma’s, waarbij een meetbare verbetering van de eigen (vitaliteits)score als incentive geldt.
Verplicht meedoen
In Amerika – waar ze met gezondheidsmanagement aardig wat op ons voorlopen – valt de keuze steeds vaker op de stok als incentive. Zo stelde drogisterijketen CVS Caremark onlangs zijn 200.000 werknemers – tot algehele verontwaardiging overigens – verplicht hun gewicht, bloedsuiker en cholesterol te meten. Wie niet meedoet, krijgt een boete van 600 dollar. Wie niet bereid is te tekenen voor de ‘vrijwillige’ screening, ziet zijn maandelijke ziektekosten met 50 dollar omhoog gaan. ‘Dit is bedoeld’, zo verklaarde het bedrijf, ‘om onze collega’s te helpen meer verantwoordelijkheid te nemen voor het verbeteren van hun gezondheid en het beheren van hun gezondheidsgerelateerde kosten.’
Overgewicht bestraft
Maar wat werkt nu eigenlijk beter, die wortel of die knuppel? Een recent Amerikaans onderzoek toont dat mensen zelf – logisch – meer van de wortel zijn. Zo kregen 126 proefpersonen een gezondheidsplan van een verzonnen bedrijf voor mensen met overwicht voorgelegd. De mensen met een gezond gewicht zouden 500 dollar cadeau krijgen, en degenen met overgewicht betaalden een boete van 500 dollar. Het merendeel van de participanten vond de boete een hoogst onredelijke straf.
Ongewenste tweedeling
In een tweede experiment van hetzelfde onderzoek mochten participanten beslissen over het beleid bij een bedrijf. Degenen met vooroordelen tegen dikke mensen verkozen zonder meer de stokaanpak. Ivan Wolffers, hoogleraar Gezondheidszorg en Cultuur aan het VU medisch centrum, die het onderzoek besprak op de opiniesite Joop.nl, zag dit als een manier om een wereld te creëren waar enerzijds de geprivilegieerde, dunne mensen met veel vooroordelen komen te staan tegenover mensen die de pech hebben wat te zwaar te zijn. De aard van het beleid is bij een dergelijk onderzoek onduidelijk. Breng je je gewicht omlaag, dan word je beloond en is het een wortelbeleid, maar tegelijkertijd is het een knuppelbeleid voor de mensen die er geen pond vanaf krijgen, want zij worden gestraft.
Demoraliserend
Barry Schwartz, psycholoog en professor Social Theory en Social Action aan het Amerikaanse Swarthmore College, heeft zo z’n eigen ideeën over de wortel versus de stok. Hij houdt van geen van beide. Of het nu gaat om straf of beloning, incentives werken demoraliserend, stelt hij. ‘Het gaat maar steeds om wortels of knuppels. Alsof er niets anders is. Het bedenken van slimme incentives als magische oplossing is een bijna gegarandeerde methode om activiteiten te demoraliseren.’ Incentives, zo vindt hij, ‘zijn bedoeld als een vervanging om mensen uit zichzelf zover te krijgen het juiste te doen, gewoon omdat het het juiste is om te doen.’
Niks belonen of straffen dus, maar gewoon praten over wat goed is en wat niet, dat is volgens hem de beste oplossing.
