We rekenen standaard een uur voor vergaderen, werken met een IT-systeem dat veel te ingewikkeld is of we verschijnen allemaal om 9 uur op kantoor. ‘Zo doen we dat nou eenmaal’ is een veelgehoorde repliek. Tot ergernis van filosoof Karim Benammar. ‘Neem heilige huisjes niet voor lief en vraag je af of het zin heeft om ze om te schoppen.’
‘We krijgen van onze ouders, leraren en managers een beeld voorgeschoteld van hoe dingen horen, gebaseerd op hun normen en waarden. Maar is dat ook hoe wij het zelf willen?’ Die vraag stellen we onszelf zelden, en al helemaal niet op de werkvloer, zo stelt Benammar. ‘We doen van alles, maar weten eigenlijk niet zo goed waarom.’
Wie dat ‘waarom’ wel durft te bevragen en zijn aannames niet voor lief neemt, is bezig met herkaderen: een theorie waarbij gekeken wordt ‘of het ook anders kan’, legt Benammar uit. ‘Door na te denken over de onderliggende structuren waarom we dingen doen zoals we ze doen, kunnen we patronen doorbreken.’
Zo verdubbelt Benammar elk jaar zijn uurtarief voor nieuwe opdrachtgevers: de tarieven voor een workshop gingen van honderden naar duizenden euro’s. ‘Na er jarenlang vanuit te zijn gegaan dat mensen niet meer voor mijn diensten wilden betalen, nam ik de proef op de som.’ Hij ontdekte dat de aanname niet klopte. ‘Het klinkt voor sommigen als een droomscenario, maar dit jaar merk ik voor het eerst wat weerstand.’
Nieuwe structuren
Het idee van herkaderen ontstond bij het schrijven van zijn boek Overvloed in 2004. ‘Ik werkte eind jaren negentig aan een universiteit in Japan, waar ik me bezighield met milieufilosofie. Het idee dat het milieu eraan gaat en dat we minder moeten consumeren om de aarde te redden sprak me aan, maar hoe meer ik erover schreef, des te meer kwam ik erachter dat dat beeld eigenlijk niet klopte.’ Hij legde zijn bevindingen voor aan een groep mensen, maar kreeg vooral veel boze reacties. ‘Zodra je mensen confronteert met het onbekende, schieten ze in de weerstand.’ Hij kwam op het idee om herkaderen te ontwerpen als een manier om anders te denken en maakte daarbij gebruik van het werk van filosofen als Descartes, Quine en Kuhn: ‘Je schetst eerst het beeld zoals mensen het kennen en laat hen dat daarna zelf bevragen.’
Een voorbeeld uit zijn eigen leven: ‘Ik heb 25 jaar lesgegeven op universiteiten. Elke paper die ik nakeek, voorzag ik van uitgebreide feedback. Totdat ik gaandeweg ontdekte dat studenten die feedback helemaal niet lazen. Ik was onnodig veel tijd daaraan kwijt, terwijl niemand op mijn werk zat te wachten.’ Benammar besloot de papers terug te geven met de mededeling dat studenten feedback konden vragen als ze daar behoefte aan hadden. ‘Dat resulteerde erin dat ik nog maar drie papers van uitgebreide feedback voorzag in plaats van de gebruikelijke dertig.’
Symptoombestrijding
Wie niet ver genoeg uit zijn comfortzone treedt, zal volgens Benammar al snel geneigd zijn tot symptoombestrijding. ‘Je voert een kleine verandering door, waardoor het probleem iets minder pijnlijk wordt en je weer een tijd door kunt.’ Neem bijvoorbeeld de eindeloze stroom e-mails die mensen dagelijks krijgen en de tijd die ze eraan kwijt zijn. ‘Je kunt bedenken om nog maar twee keer per dag je mail te lezen, maar als de diepere aanname niet verandert, namelijk dat elke mail belangrijk is en alles een antwoord behoeft, dan blijf je er evenveel tijd aan kwijt zijn.’
Samen met een overheidsdienst die last had van veel e-mails bedacht Benammar daarom dat ze op ‘e-maildieet’ gingen. ‘In plaats van een all you can eat-menu, waarbij je de hele dag e-mails kon sturen, veranderden we de structuur in een à la carte-menu, waarbij je maar een paar e-mails per dag mocht versturen. E-mails werden gezien als gemakkelijk en gratis, daarom werden ze constant verstuurd. We herkaderden dat idee: e-mails zijn moeilijk en kosten veel geld.’
Herkadering is niet bij iedereen geliefd. Als de zaken goed gaan, waarom dan iets veranderen? Volgens Benammar hebben veel bedrijven niet door wat voor aannames ze hebben, totdat ze er actief mee bezig gaan. ‘En zelfs dan is het lastig om dingen aan te passen, want je moet jezelf blijven bevragen. Het is geen eenmalige oefening waar je de rest van je leven profijt van hebt.’
Dit is een samenvatting van het artikel dat in MT nummer 4 van dit jaar verscheen. Het hele artikel lezen? Klik hier voor een abonnement.
