Wie Donald Trump ziet, weet dat macht rare dingen kan doen met mensen. Een veelgehoorde reactie op zijn gedrag? ‘Hij is wel lekker zichzelf.’ Jezelf zijn is zo ongeveer het nieuwe credo van menig Westerling: jij bent jezelf en dat moet je vooral lekker blijven doen. Maar daar zit ook een schaduwzijde aan, benadrukt psycholoog Steven Pont.
‘Natuurlijk moet je als leider iets onbeschaamds hebben’, erkent Pont. ‘Je moet iets in jezelf zien waarvan je denkt: dit maakt mij een goede leider. Idealisme, gedrevenheid: iets wat jou geschikt maken om de groep volgers in de juiste richting te krijgen.’
Maar de mate daarin overdrijft menig leider nog weleens. Pont somt op: ‘Trump, Erdogan, Mukabe: allemaal zijn ze een beetje doorgeschoten in zichzelf zijn. Ze schamen zich totaal niet voor het effect dat hun gedrag heeft op anderen.’ Dat kan makkelijk doorslaan naar ‘entitlement’, waarschuwt Pont: je vindt dat je ergens recht op hebt, omdat je nou eenmaal de leider bent.
Authenticiteit
Ondanks de grootse voorbeelden, gebeurt het ook in de meest normale kantoren. ‘Het is heel moeilijk te ontkomen aan de invloed die macht op iemand heeft.’ Een manager die zijn zin doordrukt, eist dat je alles op zijn manier doet of doet waar hij zelf zin in heeft: het kan voor tenenkrommende situaties leiden op kantoor.
Dat jezelf zijn zo hoog in het vaandel staat, heeft te maken van individualisme in cultuur, legt Pont uit. ‘Je kunt je authenticiteit volledig ontplooien. Dat is op veel fronten goed – je kunt het beste uit jezelf halen en bent niet afhankelijk van het niveau van een groep -, maar het heeft ook negatieve kanten. De verbindingen zijn losser, waardoor je volledig op jezelf aangewezen bent.’
Als voorbeeld noemt Pont de vele depressies die Nederland kent. ‘Als alles wat je niet lukt op jouw persoonlijke conto wordt geschreven, kan dat behoorlijk rauw op je dak vallen.’ Daartegenover staat de collectieve maatschappij, waarin keuzes worden gemaakt door de groep. ‘Was jouw vader bakker, dan word jij dat ook. Daar gaat het niet over het benutten van je potentieel, maar pas je meer in een keurslijf.’
Collectivisme
Dat verschil in samen versus alleen is ook te zien op werk. ‘Vroeger had je een leidinggevende en zijn naam was Theo. Nu heb je Theo de leidinggevende. Je bent eerst mens en daarná pas leidinggevende.’ In Japan verlaat niemand het kantoor voordat de baas het pand heeft verlaten. ‘Terwijl je hier in Nederland je je als baas eerst moet bewijzen met vaardigheden voordat iemand zich door jou laat leiden.’
Pont benadrukt dat er geen ‘goed’ of ‘slecht’ is, maar dat het goed is om bij jezelf te rade gaan in hoeverre je doorgeschoten bent in jezelf zijn. ‘Het gaat erom de scherpe randjes eraf te krijgen, van beide kampen. Onze maatschappij is gericht op collectivisme, terwijl wij ons allang niet meer zo gedragen.’ In plaats van constant jezelf op de eerste plaats te zetten, kun je volgens Pont beter op zoek gaan naar de verbinding met anderen. ‘Niet in de laatste plaats omdat het een teken van intelligentie is als je laat zien dat je niet alleen maar met jezelf bezig bent.’
Sociabiliteit
Daarbij benadrukt Pont dat er een belangrijk verschil is tussen verbinding en contact. ‘Via Facebook hebben we dagelijks contact met mensen, maar maak je ook verbinding?’ Je merkt het misschien niet dat je nauwelijks verbinding maakt. ‘Maar zodra je iemand echt nodig hebt en er is niemand, dan weet je dat je doorgeschoten bent.’
Daarbij speelt op kantoor ook sociabiliteit een grote rol: de mate waarin je fijn bent in de omgang met andere mensen. ‘Je kan als manager wel constant op jezelf gericht zijn, maar het gaat er juist om dat anderen jou als voorbeeld zien en je willen volgen. Je kan wel heel hard roepen dat het bedrijf een kant op moet, maar als je medewerkers niet luisteren sta je alsnog alleen.’
Het enige controlemiddel dat dan nog overblijft is macht. En laat dat nou net de macht zijn die ons weer zo individualistisch en lekker onszelf maakt. ‘Wie zijn macht constant moet laten gelden, wordt zeker geen baas waar je graag voor wilt werken.’ Als voorbeeld noemt hij het Nederlands Elftal. ‘Mensen willen voetballen voor Van Gaal: hij zorgde goed voor z’n spelers, wist zelfs de verjaardagen van hun kinderen. Dat terwijl Blind niet diezelfde reactie opriep.’
