Weinig voetbaltrainers weten meer uit hun groep te halen dan Guus Hiddink. Die eigenschap maakte de Achterhoekse schoolmeesterszoon, nu bondscoach van Rusland en bezig met een ingrijpende reorganisatie van het Russische voetbal, tot een van de succesvolste trainers ter wereld. Wat is het geheim van Hiddink?
Het is maandagochtend tien uur en weinig voetballers van het Russische nationale team lijken zin te hebben in weer een training. Met hangende schouders drentelen ze naar de voor hun vijfsterrenhotel in Rottach-Egern (Zuid-Duitsland) gereedstaande bus, die ze naar het trainingsveld moet brengen. Assistenten en verzorgers hangen zo'n beetje rond. Ruime tijd gebeurt er niets en is het onduidelijk waar we allemaal op wachten.
Dan schiet een wat corpulente zestiger gekleed in trainingspak uit de bus. Guus Hiddink bonkt tegen het raam van het busje met verzorgers dat blijkbaar voorop moet rijden. Tegen de chauffeur, woedend: "Waar wacht je op man!! We hadden al tien minuten weg kunnen zijn!!!" Zijn gezicht vertrokken, zijn ogen schieten vuur. Snel worden de motoren gestart en de karavaan vertrekt. Geen twijfel over wie hier de baas is. Dit hele circus van Russen en Nederlanders die het trainingskamp in de aanloop naar het EK in Oostenrijk en Zwitserland is, draait om de schoolmeesterszoon uit Varsseveld, Gelderland.
Even later zijn we bij het trainingsveld. De spelers maken hun spieren los maar Hiddink heeft snel een bal te pakken. Hij daagt zijn assistenten Igor Kornejev en Alexander Borodzjoek uit voor een partijtje hooghouden. Wie drie keer de bal heeft laten stuiteren, is af. Kornejev (bekend als speler bij SC Heerenveen, Feyenoord en NAC Breda) is de eerste verliezer. Ook Borodzjoek die als topvoetballer in Duitsland heeft gespeeld, wordt verslagen. Tevreden loopt Hiddink weg om de training te beginnen. Zijn humeur is gerestaureerd.
Te zacht
Is die man die met rood hoofd de bus uit kwam stormen dezelfde Guus Hiddink die ooit werd weggestuurd bij Real Madrid en Betis Sevilla omdat hij te zacht zou zijn? De man die voor televisie Champions League-duels bespreekt in zijn kalme, analytische stijl? Ondanks zijn grote successen is de gedrevenheid niet verdwenen bij Hiddink, zo veel is duidelijk. "In het buitenland moet je dingen soms anders aanpakken dan in Nederland", zou hij later zeggen. "In Nederland verwachten mensen dat je alles uitlegt, in ander landen willen ze gewoon dat je zegt wat moet gebeuren. Je wordt er dictatorialer. Het prettige is dat je ook sneller kunt beslissen en uitvoeren."
Toch moet het geen lichte taak zijn de Russische voetbalbond in beweging te krijgen. Het verhaal gaat dat president Poetin de groeiende groep miljardairs in Rusland heeft laten weten dat hij hun rijkdom tolereert, maar dat ze wél iets terug mogen doen voor hun vaderland. Chelsea-eigenaar Roman Abramovitsj heeft daarom Hiddink binnengehaald om het voetbal in Rusland opnieuw op te bouwen. Naast bondscoach is Hiddink bezig een topsportinfrastructuur aan te leggen met onder meer 80 splinternieuwe voetbalacademies. Enige – dictatoriale – dadendrang is bij een project van dergelijke omvang geen overbodige luxe.
Moskou, Duitsland en hiervoor Zuid-Korea en Australië zijn stuk voor stuk ver van het bed voor een man die tot zijn 18e, toen hij naar de sportacademie Cios in Overveen ging, nauwelijks zijn streek uit was geweest. De loopbaan van Hiddink kent bizarre wendingen. Na zijn opleiding tot sportdocent wordt hij eerst jeugdtrainer bij De Graafschap, om pas daarna te worden ontdekt als voetbalspeler. Trainer Ad Zonderland realiseert zich dat de beste voetballer van de streek, zijn eigen assistent is. "Jongen, jij kunt bij ons zo met het eerste mee", zegt Zonderland. Hiddink heeft op dat moment al een jaar geen wedstrijd meer gespeeld.
Tien jaar speelt Hiddink als (semi-)prof bij onder meer De Graafschap en PSV en werkt daarnaast als gymleraar met moeilijk lerende kinderen. Als hij na zijn voetballoopbaan wordt gevraagd als jeugdtrainer bij PSV, komt alles opnieuw in een stroomversnelling. Na het vertrek van Hans Kraay in 1987 wordt hij als ‘groentje' doorgeschoven tot hoofdtrainer, om in zijn eerste seizoen niet alleen kampioen te worden maar ook de Europa Cup I te winnen. Het vormt de basis van een succesvolle loopbaan waarin hij vooral indruk maakte met landenteams: Nederland en Zuid-Korea in halve WK-finales ('98 respectievelijk 2002) en Australië in de achtste finale (2006). Onder Hiddink veranderde het met een gebrek aan zelfvertrouwen voetballende Koreaanse team, dat nog nooit een wedstrijd op een WK had gewonnen, in een vechtmachine die Portugal, Italië en Spanje versloeg. Voorlopig laatste hoogtepunt is het behalen van de eindronde met Rusland, deze maand in Oostenrijk en Zwitserland. Dat hij het vermogen heeft het beste uit een team te halen, lijkt boven elke twijfel verheven.
Koffie drinken
's Middags na de lunch is de rust teruggekeerd in het hotel. De spelers sjokken weer met dezelfde slakkengang tussen hun kamers en de lobby heen en weer. Hiddink bepaalt zich aan een tafeltje tot een van zijn favoriete bezigheden: koffiedrinken.
Heeft u op 25 mei nog een wijntje opengetrokken?
"Hoezo?"
Precies 20 jaar na het behalen van de Europa Cup met PSV tegen Benfica.
"Ik wist de datum niet meer uit mijn hoofd."
Bent u in die twintig jaar gegroeid als trainer?
"O zeker. Het zou niet goed zijn als dat niet zo was. Alleen al omdat je ouder bent en grijzer wordt. Je lijft verandert dus je geest zal ook wel mee veranderen. Maar in de kern ben ik niet anders, denk ik. Hoe je voetbal benadert en de manier waarop je aan de slag gaat met spelers. Dat is niet veranderd."
Wat me vanochtend opviel op de training is nog steeds die geweldige drive. U bent de meest fanatieke man op het veld.
"Ik vind het heerlijk om met zo'n groep aan de gang te gaan en iets toe te voegen, ze beter te maken. Net als eerder met de Zuid-Koreanen of Australiërs. De basis bij de Russen is aanwezig. Ze kunnen bij wijze van spreken met een bal doen wat ze willen. Maar om dat toe te passen in een wedstrijd, om wedstrijden naar je hand te zetten, moeten ze nog veel leren. In hun competitie wordt dat niet van ze gevraagd."
Wat is er mis met het Russische voetbal?
"Er was een tijd dat allerlei vernieuwingen uit Rusland kwamen. Wij vraten de Sovjet-Unie. Daar is op een of andere manier een laag stof overheen gekomen. We zijn nu bezig met een programma met twee pijlers. In de eerste plaats de renovatie, zeg ik met een groot woord, van het nationale team. Van een wat ouwelijke, defensief geörienteerde voetbalploeg naar een jonger frisser team dat meer het initiatief kan nemen. Daar is de meeste aandacht van de media en het publiek op gericht. Maar de tweede pijler, de infrastructuur, is net zo belangrijk. Dat doe ik overigens niet alleen. Dat doen we samen met de clubs en de bond."
Wat houdt dat in?
"Het gaat om opleiden en verbeteren van jeugdtrainers, het scoutingsysteem verbeteren, de trainingsaccomodaties verbeteren. Er worden nu grote nieuwe stadions gebouwd. Dat gaat allemaal de goede kant op. Die tweede pijler is minstens zo belangrijk om stap voor stap naar de top van Europa te groeien dan de andere. Maar het nationale team is het vlaggeschip. Hoe beter het daarmee gaat, hoe sneller het tweede gerealiseerd wordt. Want je hebt met emoties te maken. Als het met het team niet goed gaat, krijg je defaittisme. ‘Het is al jaren niet goed gegaan, waarom zou het nu wel goed gaan?' De kunst is dat je ook als het met het team minder gaat, wel doorgaat met die tweede pijler. Anders verlies je dat ook onder je."
Als ik u hier bezig zie, lijkt alsof u veel zelf moet doen. De organisatie is niet vergelijkbaar met het Nederlands elftal, waar u een enorme staf had.
"Het is waar dat ze minder ver zijn. Maar de wil is aanwezig om snel een organisatie op te bouwen. Het is nu eenmaal zo dat je in het buitenland dingen soms anders moet aanpakken dan in Nederland. Daar staat tegenover dat ik snel kan schakelen. Als iemand niet voldoet, is het meteen einde verhaal. In Nederland is meer overleg, maar zie je dat mensen makkelijk weglopen voor hun verantwoordelijkheden. Daar zijn wij in Nederland dan weer sterk in."
Opvallend aan uw loopbaan is dat u eerst trainer was voordat u profvoetballer werd. Heeft dat uw zienswijze beïnvloed in de zin dat u daardoor al anders naar het spelletje keek?
"Dat denk ik wel ja. Wat ik heb meegekregen van mijn opleiding aan het Cios is het bestuderen van beweging. Staan, springen, lopen, vallen, sprinten, draaien. Erg intrigerend om dat te analyseren en verbeteren. Mijn docenten waren daar zeer gedreven mee bezig. Dat heeft me zeker beïnvloed. Ook hier bij het Russische team pas ik dat toe. Je gaat het over kleine dingen hebben, details die vaak grote gevolgen hebben voor de ontwikkeling van de speler."
Het woord gedreven komt telkens terug. Hoe belangrijk is dat, bij u en de spelers?
"Dat is de kern. Er moet sprake zijn van intrinsieke motivatie. Als ik die de eerste keer niet voel bij een speler, probeer ik het nog een keer. En nog een keer. Maar als het er niet in zit, houdt het op."
Is iedereen te motiveren?
"Nee. Ik vind dat je kunt proberen mensen de ogen te openen. Zoals mijn ogen ooit geopend zijn. Maar een basis van intrinsieke motivatie moet aanwezig zijn."
U gebruikt uw eigen gedrevenheid als voorbeeld tijdens de training, zo lijkt het. Als uw manier om anderen te motiveren.
"Bedoelt u dat ik acteer? Dat is echt niet zo."
Ik bedoel dat u motiveert door uw gedrevenheid te tonen.
"Door kracht te tonen, ja. Alleen al door te laten zien dat je er heel intensief mee bezig bent. Maar je moet wel oppassen hoe je dat doet. Bij Australiërs kun je er bovenop zitten. Recht voor zijn raap. Heerlijk vond ik dat. Bij Russen moet je eerst vertrouwen winnen. Je bent een autoriteit, maar een die te vertrouwen is. Geen verkeerde autoriteit. Als ze geen gevaar voelen, kun je de volgende stap zetten. Dan komt bij mij weer veel drive los, want dan wil ik zien dat ze expressiever worden in hun voetbal. Angst loslaten. Als je dat kunt, als team, kun je stappen maken."
Doet u dat puur op gevoel?
"Op gevoel en ervaring. Ik loop natuurlijk al even mee. En ik doe dat met mensen die
ik om me heen verzamel, die de cultuur kennen. Die mij snel wegwijs kunnen maken. Dan heb ik geen jaar nodig om het te leren, dan kan het in twee à drie maanden."
Burgemeester Opstelten van Rotterdam zei: "In mijn vak moet je de natuurlijke neiging hebben om het contact met de anderen te zoeken en niet in je eentje te gaan zitten peinzen." Bent u iemand die deelt?
"Ik deel graag, zoals nu met Igor Kornejev en Alexander Borodzjoek. Ik zoek de mensen om me heen zo zorgvuldig mogelijk uit. Igor stapt het vak in en is enorm leergierig. Alexander heeft de stagnatie in Rusland meegemaakt, en bloeit nu op, heerlijk om te zien. Daar deel ik heel graag mee."
U geniet daar echt van.
"Daar geniet ik van ja. Van de ontwikkeling die ze doormaken. Maar het moet wel echt zijn. Geen ijdelheid."
Een instrument dat je nog wel eens tegenkomt bij Nederlandse trainers is cynisme. Bijvoorbeeld als middel voor teambuilding. U heeft dat minder.
"Ik hou niet van cynisme. Als je het als effect gebruikt, is dat snel uitgewerkt. Cynisme is toch het afkeuren van de ander. En dat continu, continu."
Die Guus Hiddink flikt het toch elke keer maar weer. Met Zuid-Korea, Australië, Rusland. Wat is het geheim, de sleutel tot het succes?
"Weet ik niet. Ja, ik denk… Nee, er is geen sleutel. Ik denk dat het antwoord een beetje te vinden is in hoe ik met mensen bezig ben en de respons die ik krijg. Je probeert individuele relaties op te bouwen met de spelers in het team. Dat moet gaan presteren. Uiteindelijk moet ik mij terugtrekken, want ik heb niet de macht om het team op het moment suprème te sturen. Ja, misschien door drie wissels. Maar verder moet ik vooral de voorwaarden scheppen zodat ze het op eigen kacht kunnen."
Hoe belangrijk is mensen doorgronden?
"Ik matig mezelf niet aan dat ik psycholoog ben en karakters precies kan doorgronden. Maar door ervaring kun je wel aanvoelen hoe je iemand kunt prikkelen. Misschien is mijn kwaliteit inschatten waar de competenties van de spelers liggen, zodat je er net 15 procent méér uit kunt halen."
Hoeveel daarvan heeft u geleerd toen u gymleraar was op een school voor moeilijk lerende kinderen in Doetinchem?
"Daar werk je met jongens en meisjes van 12 tot 20 die volgens een bepaalde norm niet meekonden. Die gemankeerd zijn, afgezien van de vraag wie dat eigenlijk bepaalt, gemankeerd of niet gemankeerd. Want in hun manieren van overleven waren deze kinderen uitermate intelligent en vindingrijk. Het was mooi om daar mee om te gaan. Maar je moet goed opletten, er zijn zwakke kinderen zonder weerstanden en superagressieve kinderen. Voor je het weet kan de situatie ontploffen. Je leert hoe groepen in elkaar zitten."
Net als tijdens een voetbaltraining?
"Misschien. Maar de kinderen waren geen prestatiegroepen, en voetbalteams zijn dat natuurlijk wel. Bovendien is dat ook weer cultureel bepaald. Koreanen schieten niet snel uit hun slof. Bij Russen of Nederlanders is het weer anders. Heb je een groep met vedetten, weer anders. Het is heel situatief."
Wat houdt u zelf gaande?
"Eigenlijk waar we het over gehad hebben. De drive die ik er in stop, krijg ik weer van jonge mensen terug. Als ik jonge mensen bezig zie, geeft mij dat energie. Het is een wisselwerking."
Bronnen: Frans van den Nieuwenhof, Hiddink, Dit is mijn wereld (De boekenmakers); Sportredactie de Volkskrant, Tsaar Guus (Meulenhoff, 2006/2008).
CV Guus Hiddink
1946 Geboren in Wisch
1966 Cios, Overveen
1967-83 Profvoetballer bij De Graafschap, PSV, NEC, Washington Diplomats en San José Earthquakes
1983-nu Trainer bij PSV, Fenerbahçe, Valencia, Real Madrid, Real Betis en de nationale teams van Nederland, Zuid-Korea, Australië en Rusland
Erelijst Zes keer landskampioen met PSV Europa Cup I met PSV (1988) Halve WK-finales met Nederland (1998) en Zuid-Korea (2002), achtste finale met Australië (2006)
