KPN kan dit jaar alsnog worden opgeslokt door 'genadeloze monopolist' Carlos Slim. 'Hij is een symbool voor succes.'
América Móvil mag weer een bod doen op KPN, want het telecombedrijf heeft de beschermingswal die vorig jaar werd opgetrokken laten zakken. Alle uitstaande preferente aandelen B zijn ingetrokken. Spannende tijden dus voor de Nederlandse telecomtrots, maar net zo goed voor het Mexicaanse bedrijf, dat een eerdere poging zag stranden. Volgens analist Jos Versteeg van Theodoor Gilissen gaat de overname er zeker komen. ‘Het feit dat KPN haar Duitse dochter E-plus verkoopt, is voor AM natuurlijk een tegenslag, maar als bruggenhoofd in Europa blijft KPN interessant.’ Volgens de Mexicaanse analist Andres Audiffred Alvarado van beleggingsmaatschappij Ve por Mas is AM – ook gezien de problemen in de thuismarkt – naarstig op zoek naar verse inkomstenbronnen. ‘Onlangs heeft AM in een conference call zijn interesse in KPN weer bevestigd.’
Hoe verantwoord is het?
Bij Ve por Mas heerst overigens twijfel over die wens. Alvarado: ‘Europa is een volwassener markt dan Latijns-Amerika, met veel lagere groeipercentages. Wij vragen ons daarom af of dergelijke investeringen wel verantwoord zijn.’ De algemene verwachting is dat América Móvil niet meteen op KPN zal bieden. Niet alleen torst de laatste immers een schuld van bijna 10 miljard met zich mee, de Mexicanen hebben ook nog wat andere overnames te verwerken. Zo nam het bedrijf begin 2012 de Braziliaanse kabeltelevisiemaatschappij Net Serviços over, en begin dit jaar de Amerikaanse provider Start Wireless Group.
Dominante speler Améria Móvil
En dan is het voor América Móvil (AM) ook nog eens razend spannend op thuismarkt Mexico. Daar velde telecomautoriteit IFT op 9 maart het oordeel dat het bedrijf een ‘dominante speler’ is in de markt. Een understatement. Met dochter Telmex controleert AM bijna 80 procent van Mexico’s vaste lijnen en mobiele dochter Celtel heeft 70 procent van de nog steeds snelgroeiende mobiele markt in handen. Een en ander heeft tot gevolg dat het bedrijf harder dan ooit aangepakt wordt. Strengere regels, jaarlijks vast te stellen maximumprijzen voor het gebruik van het vaste netwerk door concurrenten, verplichte openstelling voor competitie van de zogenoemde ‘laatste mijl’ die het netwerk voor telefonie en internet direct met de klant verbindt en mogelijk zelfs het verplicht afstoten van bedrijfsonderdelen.
Straffe wind voor Carlos Slim
Het is al met al een straffe wind voor de 74-jarige eigenaar van América Móvil, Carlos Slim Hélu Slim, die zijn krankzinnige fortuin dankt aan het jarenlange gebrék aan een sterke Mexicaanse mededingingsautoriteit. In 1990, als de overheid staatstelefoonmaatschappij Téléfonos de Mexico (Telmex) in de etalage zet, maakt Slim de move die hem een van de rijkste mannen ter wereld zal maken. Hij sluit een deal met twee grote buitenlandse partijen – Southwestern Bell en France Telecom – en voor 1,7 miljard kopen ze een meerderheidsbelang dat controle geeft over al het Mexicaanse belverkeer van dat moment. Bijna 25 jaar later maakt América Móvil kwartaalwinsten ter grootte van dat bedrag en heeft Slim nog altijd bijna de hele Mexicaanse telecommarkt in handen. Het in 2000 opgerichte bedrijf is de op drie na grootste telecommaatschappij ter wereld en een van de snelstgroeiende bedrijven van deze eeuw. Wereldwijd heeft het 339 miljjoen klanten in 18 verschillende landen. In 2013 werd een omzet van 59,3 miljard dollar behaald en een winst van 5,6 miljard dollar.
7 jaar voor een monopoliepositie
Overal waar in de jaren 90 dergelijke privatiseringen plaatsvonden, gingen ze vergezeld van nieuwe wetgeving om vrije concurrentie in de telecom mogelijk te maken. Maar niet in Mexico. Slim bedingt daar dat die wetgeving op zich laat wachten tot 1997. En zo krijgt hij 7 jaar om zijn monopoliepositie uit te bouwen (lees ook: dit zijn de gevolgen van Slims monopolie). Ook daarna weet hij steeds slim eventuele uitdagers buiten de deur te houden. De tarieven die ze moeten betalen om zijn netwerk te mogen gebruiken, houdt hij hoog en elke poging van de in 1993 opgerichte mededingingsautoriteit Cofetel om die tarieven omlaag te brengen, saboteert hij met eindeloze rechtszaken (zo’n 60 in een jaar of 10). Op die manier weet Telmex uit te groeien tot het meest winstgevende telecombedrijf ter wereld. Die winst gebruikt Slim om in 2000 een mobiele provider (América Movil) te beginnen, die binnen 10 jaar niet alleen groter groeit dan het moederbedrijf, maar ook nóg winstgevender is. In 2012 voorziet AM bijna 250 miljoen klanten van mobiele telefonie en is het gevestigd in 18 landen.
Koning Midas
Het levert Carlos Slim Helú fabelachtige rijkdom en de bijnaam Koning Midas op. Met een vermogen van zo’n 70 miljard dollar wordt hij gezien als de rijkste man ter wereld, een nummer-1-positie die hij soms afwisselt met Bill Gates. Geen gekke prestatie voor de zoon van een Libanees-christelijke zakenman, die in 1902 als tiener vanuit Libanon naar Mexico vlucht om de dienstplicht van het Ottomaanse rijk te ontlopen. Tijdens de Mexicaanse revolutie (1910-1920) koopt Julián Slim zijn partner uit bij de winkel die ze samen in het centrum van de stad drijven en koopt hij enkele panden eromheen op. De prijzen zijn dan – vanwege de revolutie – belachelijk laag, omdat niemand durft te investeren. Maar Julián Slim durft wel en plukt naderhand de vruchten.
Van belegger tot makelaar
‘Kijk, dat was moed’, zei Carlos Slim in 2003 in een interview. ‘Mijn vader leerde me dat ongeacht de zwaarte van de crisis die het land doormaakt, Mexico echt niet zal verdwijnen. En dat als je gewoon blijft geloven in dit land, elke gezonde investering zich uiteindelijk terugbetaalt.’ Zelf is hij er zakelijk gezien ook vroeg bij. Op zijn elfde koopt hij zijn eerste belegging: een staatsobligatie. Niet veel later schaft hij zijn eerste aandelen aan. Als hij op zijn 25ste afstudeert aan de universiteit als civiel ingenieur, zijn z’n investeringen al zo’n 400.000 dollar waard. Samen met enkele anderen pioniert hij op de beurs (bolsa) van Mexico. Slim richt daarna een beleggingsfirma op en een makelaardij. De verdiensten investeert hij in een verhuurbedrijf van bouwmaterialen en een frisdrankenbottelaar. Ze vormen het hart van zijn holding, die hij Grupo Carso noemt, een acroniem van zijn eigen voornaam (Carlos) en die van zijn vrouw (Soumaya).
Dezelfde tactiek als zijn vader
In 1982 kan Mexico door de oliecrisis zijn buitenlandse schulden niet meer betalen. De peso is zwaar gedevalueerd en in reactie daarop besluit de overheid het bankwezen te nationaliseren. In de zakenwereld slaat de paniek toe. Grote investeerders proberen hun miljarden veilig te stellen en het economisch leven komt stil te staan. Niet lang daarvoor heeft Slim Mexico’s grootste sigarettenproducent Cigatam overgenomen, die hem van een goede winststroom voorziet, die ook nog eens tegen de conjunctuur bestand is. En tussen 1982 en 1985, als de prijzen van alles in Mexico op een dieptepunt belanden, past hij dezelfde tactiek toe als zijn vader ooit deed. Hij koopt minderheidsbelangen in restaurantketen Sanborns, kabelfabrikant Condumex, mijnbedrijf Nacobre en verzekeraar Segumex. ‘De lage waarde van die bedrijven was nog minder rationeel dan de totale paniek waar iedereen in de zakenwereld toen in verkeerde’, zegt hij daarover. En hij krijgt gelijk. Hij saneert de bedrijven en tegen de tijd dat de jaren 90 zijn begonnen, is hun waarde gestegen met gemiddeld 3.000 procent. En mag Carlos Slim zich tycoon noemen. Pas daarna maakt hij de deal – Téléfonos de Mexico, of Telmex – die hem in staat zal stellen zich te meten met de écht rijken der aarde.
Banden met de politiek
Maar er mist in dit verhaal nog één element van Slims succesrecept: zijn banden met de Mexicaanse politiek. Het hardst onderzocht is zijn relatie met Carlos Salinas, president van 1988 tot 1994. Er doen verhalen de rondte dat hij Salinas in het geheim in zijn bedrijven liet investeren (Slim ontkent dit met vuur) en hij was één van de 30 zakenlieden die tijdens een fundraising door Salinas’ regerende partij PRI in 1993, 25 miljoen dollar op tafel legden. Maar daadwerkelijk bevoordeling door Salinas is nooit aangetoond. Slim had overigens altijd meer ‘politieke ijzers’ in het vuur. In de regeringsploeg van Vicente Fox van de tot dan toe oppositiepartij PAN, die in 2000 aantreedt, bekleedt ene Pedro Cerisola de post van staatssecretaris voor telecommunicatie en transport. Cerisola is een voormalig districtsmanager van Telmex en zegt als hem gevraagd wordt naar de dominante positie van Telmex in Mexico doodleuk: ‘In Mexico hebben we geen dominante telecom-operator.’
Gemengde gevoelens
Volgens historicus Ruben Ruiz Guerra – verbonden aan de Universidad Nacional Autonoma de Mexico (UNAM) – roept Slim bij de meeste Mexicanen gemengde emoties op. ‘Telmex was voor de privatisering een arrogant overheidsbedrijf dat slecht werkte. Hij heeft er een efficiëntere, klantvriendelijkere organisatie van gemaakt en dat waarderen mensen. Maar anderzijds voerde hij allerlei nieuwe tariefstructuren in, die maakten dat de meeste mensen meer gingen betalen. Lastig, want je kon niet naar de concurrent overstappen; die was er gewoon niet.’ Het betekent dat telefonie – mobiel en vast – en internet in Mexico tot in ieder geval 2012 aanmerkelijk duurder zijn dan in andere Latijns-Amerikaanse landen en zoiets als breedbandinternet tot voor kort zelfs duurder was dan waar ook. Toch zijn ook veel Mexicanen trots op Slim, zegt Guerra. ‘Hij is een soort symbool geworden voor succes en de mogelijkheden van de Mexicaanse economie.’
Sober leven
Slim leidt een relatief sober leven. Hij bewoont een bescheiden huis in de buurt van Mexico City en bezit al tientallen jaren dezelfde weekendwoning in de historische provinciestad Cuernavaca. Hij least een zeiljacht waarmee hij vooral uitvaart met (potentiële) zakenpartners. En zijn Grupo Carso-hoofdkwartier in Mexico-City is sinds jaar en dag een onooglijk gebouw van 2 verdiepingen. Slim vindt een uitgebreide corporate staf voor zijn holding – zo’n 200 bedrijven en een omzet van ruim 6 miljard dollar groot – overbodig. Als honkballiefhebber en fan van de New York Yankees veroorlooft hij zich met enige regelmaat een tripje naar the Big Apple, waar hij en passant een belang van 17 procent heeft opgebouwd in de New York Times.
Interessante vriendschappen
Daarnaast werpt hij zich op als een culturele maecenas. Hij heeft een indrukwekkende privéverzameling schilderijen en beeldhouwwerken, waarvoor hij recent door een van zijn schoonzoons (die het vak leerde bij meesterarchitect Rem Koolhaas) voor meer dan 70 miljoen een nieuw museum liet bouwen. Het heet Museo Soumaya, naar zijn in 1999 overleden vrouw. Ook Slims bibliotheek is beroemd, met veel originele handschriften uit de geschiedenis van Mexico. En hij cultiveert banden met grote namen uit het Mexicaanse culturele leven: schrijvers – zoals Carlos Fuentes en Octavio Paz – acteurs en directeuren van culturele instituties. Noemenswaardig zijn nog zijn vriendschappen met de Amerikaanse futurist Alvin Toffler en de Spaanse (sociaal-democratische) ex-premier Felipe González.
Genadeloze monopolist
In de internationale pers is Slim vaak uitgemaakt voor genadeloze monopolist, die Mexico als een soort wingewest weet uit te buiten. Hoe kan een man immers 70 miljard bezitten in een land waar de gemiddelde burger het met 7.000 dollar per jaar moet doen? Maar Slim is feitelijk ook gewoon Mexicaans: bijna elke markt in het land, of het nou om melk, brood, cement of televisie gaat, wordt gedomineerd door maximaal twee partijen, die doorgaans goede banden onderhouden met de politiek. Het is slecht voor de economie, houdt de prijzen hoog en ontmoedigt competitie, maar het is al een halve eeuw de realiteit. De kritische journalist Eduardo Garcia noemt de monopolies dan ook niet zozeer een probleem van zakenmannen à la Slim, maar van de overheid. ‘Als jij of ik die bedrijven zouden runnen en we werden geconfronteerd met de zwakte van de staat, zouden we hetzelfde doen.’
129 miljard schade
Toch waait er alweer enkele jaren een nieuwe wind in Mexico. Begin 2012 publiceert de OESO op verzoek van de Mexicaanse overheid een zeer kritisch rapport over de telecommarkt in het land. Door te hoge prijzen, te lage investeringen en daardoor te weinig infrastructuur en abonnementen zou de Mexicaanse economie grote schade hebben opgelopen, ter waarde van wel 129 miljard dollar over de jaren 2005 tot 2009. América Móvil bestrijdt deze beweringen met verve, maar de toon is gezet. Eind 2012 doet president Enrique Peña Nieto, die de PRI terug aan de macht brengt, bij zijn aantreden de plechtige belofte de Mexicaanse economie te moderniseren. En het lijkt nog te lukken ook. Zo privatiseert hij het staatsoliebedrijf Pemex en richt hij een nieuwe telecomwaakhond op: Instituto Federal de Communicaçiones (IFT). Deze krijgt veel verdergaande bevoegdheden dan zijn voorganger en mag bedrijven die ‘dominant’ worden bevonden in een markt – die dus een marktaandeel van 50 procent of meer hebben – hard aanpakken.
De overheid lijkt vastbesloten
Of dat allemaal daadwerkelijk gaat gebeuren is de vraag; tot nu toe wist Slim pogingen om zijn monopoliepositie aan te vallen consequent te smoren in rechtszaken. Maar deze keer lijkt de overheid vastbesloten. Zo is door het IFT een speciale analysemethode opgezet om marktmacht te bepalen, die het onmogelijk moet maken om de uitspraak lange tijd via de rechterlijke macht te frustreren. En een poging van AM om haar vaste telecomnetwerk onder te brengen in een vastgoedholding – en zo de nieuwe regulering te ontwijken – is ondertussen ook gefrustreerd. Kortom: 2014 zou wel eens het jaar kunnen worden waarin een einde komt aan de absolute van macht van Carlos Slim over de telecommarkt in Mexico – nog altijd verantwoordelijk voor bijna de helft van de winst van AM. Of dat goed nieuws is voor KPN? Dat valt nog te bezien…
