Het gebeurt niet zo vaak, dat buitenlandse managementdeskundigen zich in de Nederlandse situatie verdiepen. Meestal gaat het andersom. Een van de gunstige uitzonderingen op die regel is Peter Lawrence.
Lawrence, emeritus hoogleraar internationaal management, reisde voor The Change Game de halve wereld af om ondernemers en managers te interviewen over wat hen bezighoudt. Het resultaat is een magistraal boek, dat orde schept in de over elkaar heen buitelende modes in management en dat laat zien welke ontwikkelingen de toekomst ècht bepalen.
De eerste kennismaking van Lawrence met Nederland dateert uit 1985, toen hij een tijdlang verbonden was aan de Universiteit Twente. In The Change Game vertelt hij dat ons land hem toen trof als een overzichtelijke samenleving: “What you see is what you get.” Management was onnadrukkelijk aanwezig, pretentieloos, gebaseerd op onderlinge overeenstemming, en pragmatisch. De salarissen waren bescheiden, en de verschillen tussen de hiërarchische niveaus bijna net zo klein als in Zweden. Zodra Lawrence onze taal machtig was, begon hij Intermediair te lezen. Voor de personeelsadvertenties. Daaraan viel hem een aantal dingen op. Over het salaris werd meestal niet gesproken, en secundaire arbeidsvoorwaarden bleven al helemaal buiten beeld. Werkgevers presenteerden zich terughoudend: opschepperij over omvang of marktleiderschap bleef achterwege. Wat wel werd benadrukt, waren de prettige werkomgeving, de uitstekende collega's, en de opleidingsmogelijkheden. Toen Lawrence onlangs weer in Nederland was, zag hij weer een Intermediair liggen. Al meteen op de eerste pagina stipuleerde een werkgever dat kandidaten voor een bepaalde functie niet alleen moesten beschikken over een sterke persoonlijkheid en uitstekende communicatieve vaardigheden, maar ook over een pro-actieve oriëntatie, stressbestendigheid, energie en onafhankelijkheid.
Het bedrijf liet ijskoud weten dat het met kop en schouders boven zijn concurrenten uitstak en dat het binnenkort naar de beurs zou gaan. Voor de korte termijn werd er een goudgerand beloningspakket gespecificeerd, en de aanhouder die wint werd een onbezorgde toekomst in de boardroom in het vooruitzicht gesteld. Zulke “moderne” advertenties troffen Lawrence als buitengewoon on-Nederlands, maar ze klopten wel met wat hij uit andere landen al langer gewend was. Ook al weten we niet of al die zelfbewuste bedrijven de werknemers krijgen die ze zeggen te zoeken, de manier waarop ze over zichzelf spreken laat op zijn minst zien wat ze nodig denken te hebben en hoe ze vinden dat het hoort. En de norm voor hoe het hoort is steeds meer wat Lawrence noemt de “Angelsaksische managementstijl”, die in de praktijk vooral Amerikaans is. Was er twintig jaar geleden nog sprake van een veelheid aan nationale tradities, tegenwoordig lijkt er wel sprake van een wereldwijde “management consensus”.
De toenemende concurrentie en de noodzaak tot kostenbeheersing hebben een management voortgebracht dat hands on is, gefocussed, efficiënt, pro-actief, resultaatgeoriënteerd, vol vertrouwen in zijn eigen logica en in zijn eigen toekomst. Kijk maar naar de programma's van de MBA-opleidingen, luister maar naar de managementgoeroes. Lawrence beweert niet dat die stijl waarover nu zoveel consensus bestaat op zichzelf verkeerd is, maar hij waarschuwt wel dat we dreigen door te slaan. De regels en voorschriften die voor het grootschalige internationale bedrijfsleven werken, moeten we niet zonder meer willen toepassen op overheden en not-for-profit organisaties. In de gezondheidszorg en het onderwijs kunnen ze zelfs ronduit funest uitpakken. Dat is een hele praktische overweging. Haast nog belangrijker vindt Lawrence het principiële punt dat al te veel consensus op termijn een bedreiging vormt voor de continuïteit van het bedrijfsleven. Als je je slim wilt kunnen aanpassen aan veranderingen in de omgeving, is het funest om maar één liedje te kunnen zingen. Wie uit een groter repertoire kan putten, heeft veel meer kans om de juiste keuzes te maken. De kans is groot dat The Change Game over een paar jaar als een profetisch boek zal worden herkend. Op insiders maakte de eerste, gebonden editie uit 2002 al direct veel indruk. De schappelijk geprijsde paperback die nu is verschenen, kan ervoor zorgen dat de wijze woorden van Lawrence ook in bredere kring doordringen.
The Change Game
Peter Lawrence
Kogan Page, Londen
ISBN 0-7494-4269-7
£ 12,99
