Afgezette Arabische leiders werden kort na de revolutie in hun land ziek. Is de opwinding ze te veel geworden? Of speelt er iets anders?
Gisteren werd gemeld dat de afgezette president van Egypte Mubarak, inmiddels uitgeweken naar Sharm el-Sheikh, na alle turbulentie in zijn land ziek zou zijn geworden. Vorige maand kwam ook al het bericht dat Ben Ali van Tunesië, na afloop van alle commotie, in coma lag. Wat is er met de twee aan de hand? Is de opwinding deze twee oude mannen te machtig geworden?
Misschien zijn hun gezondsheidsproblemen een toevallige samenloop van omstandigheden. Opvallend is wel dat de voormalige dictators niet tijdens, maar ná de opstand onwel werden. Het past in het beeld dat uit biologisch onderzoek naar machtsprocessen opkomt. Daaruit blijkt ook dat er zéér veel moet gebeuren, wil Ghadaffi gehoor geven aan de oproep van de internationale gemeenschap en vrijwillig zijn macht afstaan.
De biologie van de macht
Erg veel onderzoek naar de biologie van de macht is er nog niet gedaan. Maar wat er bekend is, is intrigerend. Bij dominante dieren en mensen worden bijvoorbeeld hogere concentraties testosteron gemeten. Testosteron is het hormoon dat verantwoordelijk wordt gehouden voor eigenschappen zoals spieropbouw en agressie. Het hormoon bereidt het organisme voor op conflict en strijd. Onduidelijk is alleen nog waar oorzaak en gevolg liggen in de relatie van dominantie en testosteron. Krijgen dieren meer testosteron omdat ze dominant worden? Of worden ze dominant doordat ze meer testosteron hebben? De kans is niet groot dat er onlangs metingen gedaan zijn bij Ghadaffi, maar waarschijnlijk is zijn testosteronniveau behoorlijk hoog. Klaar voor de strijd is hij altijd.
Ander onderzoek, naar groene meerkatten (een apensoort), geeft een indicatie voor de vraag hoeveel ‘pijn’ het doet het als je van je macht wordt beroofd. Twee onderzoekers ontdekten dat mannetjes met een hoge sociale rang bijna twee keer zo veel serotonine in hun bloed hadden als mannetjes met een lage rang. Serotonine is een stof die een rol speelt bij onder andere zelfvertrouwen, pijnverwerking en bepaalde emoties. Antidepressiva werken door de afgifte van serotonine te bevorderen. Van serotonine wordt gedacht dat het bijdraagt aan een prettig gevoel. De onderzoekers stelden vast dat meerkat-alfamannetjes die hun vooraanstaande positie in de groep kwijtraakten, ook minder serotonine gingen aanmaken.
Macht voelt lekker
De onderzoekers wisten het serotonineniveau bij de apen zelfs eenvoudig te beïnvloeden, door een dominant mannetje achter een eenrichtingsraam te zetten. De andere apen konden hem niet zien en toonden geen respect, wat door het dominante mannetje werd opgevat als statusverlies. Zijn serotonineniveau zakte in elkaar. Ook bij mensen (studenten met respectievelijk zonder leidinggevende taken) hebben de onderzoekers verschillen geconstateerd in het niveau serotonine. Het lijkt erop te wijzen dat dominatie en macht op zichzelf een plezierig gevoel geven – dat mensen mét macht zich in het algemeen lekkerder voelen dan mensen zonder macht. Geen wonder dat het zo moeilijk blijkt te zijn om de macht los te laten.
Een waarneming van de Nederlandse etholoog Frans de Waal is veelzeggend. In zijn boek ‘De aap in ons’ beschrijft De Waal wat er gebeurde toen een alfamannetje in de chimpanseegroep werd afgezet. Bij chimpansees is eigenlijk voortdurend machtsstrijd. Een van de sterkste mannetjes kan de positie veroveren van alfamannetje, maar hij moet voortdurend op zijn hoede zijn voor aanvallen van concurrerende mannetjes.
Licht dooft zonder macht
Een van de mannetjes die De Waal bestudeerde werd inderdaad van zijn troon gestoten. Eerst liet hij zich tijdens confrontaties uit een boom vallen en lag als een zielig kind op de grond te kronkelen. De Waal: “Als je een mannetje van zijn voetstuk stoot, krijg je dezelfde reactie als wanneer je de knuffeldeken van een baby afpakt.” Uiteindelijk zat dat mannetje vaak wezenloos voor zich uit te 
staren. Van de kort daarvoor zo indrukwekkende grote baas was nog maar weinig over. De Waal: “Toen hij de macht kwijt was, doofde het licht bij hem.”
Zo kan het ook gaan met Ghadaffi. Nu nog een indrukwekkende grote baas, vol testosteron. Binnenkort een zieke zielige oude man, ergens in Venezuela, die wezenloos voor zich uit staart. Een baby waarvan het dekentje is afgepakt.
Dit artikel is ontleend aan: Taboe: macht – Waarom chefs in dictators en ondergeschikten in zombies veranderen.
