In deze rubriek worden managers, ondernemers en wetenschappers uitgenodigd om premier Balkenende in een persoonlijke brief te adviseren hoe we de Nederlandse economie weer aan de praat kunnen krijgen. Deze keer Mickey Huibregtsen.
Betreft: respect en bezieling Geachte heer Balkenende, Er zijn in Nederland ongetwijfeld weinig functies, wellicht met uitzondering van coach van het Nederlands elftal, waar meer wijsneuzen de betrokken functionaris advies geven dan uw functie. Met enige aarzeling veroorloof ik me dan ook de volgende opmerkingen Laten we eerlijk zijn: u staat niet voor een makkelijke taak. We hebben een maatschappij die langzamerhand gewend is om vrijwel alles in de schoot geworpen te krijgen zonder daar zelf een actieve bijdrage voor in de plaats te stellen anders dan loon- en/of inkomstenbelasting en natuurlijk allerlei vormen van opcenten op mobiliteit en consumptie. Na een periode van ongekende bloei zijn we nu in de buurt van de afgrond gekomen. Onder deze omstandigheden moet u een recordbedrag aan bezuinigingen doorvoeren, terwijl de maatschappij dreigt uiteen te vallen in vele zelfzuchtige op kortetermijnresultaat gerichte fracties. Het moet gezegd: u benadert deze om den drommel niet eenvoudige opgave met een welgemoedheid en optimisme, die maar weinigen zouden kunnen opbrengen. Bovendien hebben u en uw collegae, overigens sterk geholpen door een herijking van het volkssentiment, dat door Pim Fortuyn werd verwoord, op vele fronten een begin gemaakt met de zo noodzakelijke beleidsombouw naar een beter evenwicht in de volstrekt uit de hand gelopen maatschappelijke verhoudingen. Daar is duidelijk moed voor nodig, alhoewel het soms lijkt op de moed van iemand die uit het raam van een brandend huis springt. De vraag is echter – om in deze beeldspraak te blijven – of al deze plannen uiteindelijk slechts de belendende percelen nathouden terwijl de kern van de vuurhaard, die onze maatschappij verzengt, niet wordt aangepakt. Vandaar dat ik u wil aansporen – met alle respect voor het huidige actieprogramma – om werkelijk naar de kern te reiken van die vraagstukken, waar wij mee te maken hebben. Moeten we niet – ietwat kort door de bocht – tot de volgende conclusies komen: • Economisch gaat Europa – en Nederland nog in versterkte mate – relatief steeds verder achterlopen ten opzichte van de bestaande grootmacht Amerika en de snel opkomende economieën zoals Brazilië, India en China. • Onze maatschappij dreigt steeds verder uiteen te vallen • De overheid blijkt vaak niet in staat om al die zaken, waaraan het merendeel van de bevolking veel waarde hecht – veiligheid, gezondheidszorg, mobiliteit en bescherming van de zwakkeren – in de praktijk bevredigend te realiseren • De relatie tussen de burger en de overheid, maar ook tussen de burgers onderling, heeft een dieptepunt bereikt En is eigenlijk niet het grootste probleem, dat de meesten van ons – net als de kikker in geleidelijk aan warmer wordend water – ons nauwelijks bewust zijn van dit verval, dat wij deze ontwikkelingen als onvermijdelijk of – nog erger – als een natuurlijk gevolg van de ‘bevrijding van het individu’ zien? Terwijl de werkelijkheid is, dat we elkaar steeds meer naar de mond praten, steeds meer verwachten van de overheid en zelf steeds minder bieden aan de maatschappij. En dat de overheid zich deze rol maar al te gemakkelijk heeft laten opdringen vanuit een misplaatste overtuiging, dat zij de zaken zonder een actieve en verantwoordelijke burger kan klaren. Mag ik u een voorstel doen? U praat met zoveel bevlogenheid over normen en waarden. Waarom vullen we deze begrippen niet in en kiezen wij bijvoorbeeld voor ‘respect en bezieling’ als basiswaarden voor een nieuwe maatschappijvisie en als motto voor onze publieke dienst? ‘Respect’ voor onze medemens; zowel te tonen door elke burger als door elke vertegenwoordiger van de overheid. En ‘bezieling’ in de vorm van bereidheid van elke burger om zijn nek uit te steken voor het realiseren van een maatschappij, die hij/zij voorstaat en in de vorm van een overheid, die de werkelijkheid onder ogen durft te zien en problemen in de kern durft aan te pakken. De meeste beschavingen zijn aan hun succes en de bijbehorende zelfgenoegzaamheid te gronde gegaan. Kunt u de bovengenoemde kikker er van overtuigen, dat hij niet ‘overleeft’, als we zo door gaan? Kunt u hem een meeslepend verhaal vertellen, dat hem inspireert om zelf tot actie te komen? En kunt u dan als overheid uw rol en uw functioneren aanpassen aan de werkelijkheid van de 21e eeuw? De overheid is niet almachtig. Democratie is in oorsprong: ‘bestuur door het volk’; en dat is meer dan vrije verkiezingen van tijd tot tijd en vrijheid van meningsuiting. Democratie is een maatschappij, waarin iedereen de mogelijkheid heeft om voor zichzelf een pad te kiezen en tegelijkertijd de plicht heeft om op zijn/haar wijze aan het succes en het geluk van anderen om zich heen – bekend of onbekend – bij te dragen. Dat is ‘De Publieke Zaak’.
Mickey Huibregtsen Voormalig chairman McKinsey & Company, voorzitter De Publieke Zaak (www.publiekezaak.nl)
