Op een dag in 1995 werd het voltallige personeel van Unilever Vleesgroep Nederland (UVGN), een onderdeel van Unilever gevestigd te Oss, ’s ochtends bij de fabriek verwacht voor een busreisje. In plaats van de Efteling, zoals sommige mensen dachten, reden de bussen rechtstreeks naar een pakhuis, waar het personeel werd begroet door de zojuist aangetreden bestuursvoorzitter Tex Gunning. Binnen stonden 3700 pallets met afgekeurde goederen opgestapeld van de vloer tot het plafond. Bij de kisten stonden bordjes waarop aangegeven stond welke etenswaren erin zaten, wat de reden was dat ze onverkoopbaar waren en wat het gederfde verlies was. In totaal lag er voor ruim vier miljoen euro aan goederen in het pakhuis. In het bijzijn van het personeel kwamen er vorkheftrucs aanrijden die de kisten oppakten en buiten in een enorme kuil stortten. UVGN was in de financiële problemen geraakt, onder meer door tal van productiefouten. Maar de werknemers misten de urgentie om er wat aan te doen. Na het bezoek aan het pakhuis waren de problemen bij iedereen duidelijk. Naar de woestijn en terug is een corporate biography, een bedrijfsverhaal. Het beschrijft de turnaround in de periode 1995-2002 van enkele divisies van het Unilever-concern, met name UVGN en Van den Bergh Nederland. De drie auteurs zijn consultants die bij het proces betrokken zijn geweest. Hun vorig jaar uitgebrachte boek is onlangs in een Nederlandse vertaling verschenen. De corporate biography is (helaas) een zeldzame verschijning in Nederland. Het bekendse voorbeeld is Kortsluiting, de bestseller van Marcel Metze over Philips. Naar de woestijn.. is minder diepgravend dan Kortsluiting, maar het is een dappere poging om de veranderingen bij Unilever te documenteren. Doordat de auteurs nauw bij de gebeurtenissen betrokken zijn geweest, ontstaat een rijk beeld van de boeiende processen die zowel UVGN als Van den Bergh op het pad naar groei hebben teruggebracht. Een ondertitel van het boek zou kunnen zijn: ‘De Tex Gunning story’. De gesjeesde marinier Gunning (inmiddels directeur van Unilever Foods in Azië) had een bijzondere aanpak om zijn mensen op het juiste pad te krijgen. In een aaneenschakeling van conferenties en team-activiteiten werd een hechte gemeenschap gesmeed. Achtereenvolgens gingen de mensen van Van den Bergh naar de Ardennen, Schotland en zelfs de woestijn van Jordanië. Met diepgravende sessies, waarbij de ene na de andere manager (ook Gunning zelf) in huilen uitbarstte, werd het saamhorigheidsgevoel gestimuleerd. De sfeer van onderlinge betrokkenheid leek te werken; er werden innovatieve producten geïntroduceerd en Van den Bergh werd een groeibrilliant binnen Unilever. In zekere zin is Naar de woestijn.. de tegenhanger van Kortsluiting. Het is een positief verhaal over een geslaagde transformatie, gezien van buitenaf, in tegenstelling tot een wat zurige beoordeling van de missers van Philips, vanuit het gezichtspunt van enkele gefrustreerde (ex-)Philipsmanagers. Er staat minder achterklap in Naar de woestijn.., reden waarom het boek ongetwijfeld minder verkoopsucces zal kennen. Daarnaast is de schrijfstijl van de consultants matig, en de vertaling maakt een wat houterige indruk. Dat het boek door consultants is geschreven heeft nog andere nadelen. De auteurs besteden veel aandacht aan de theorieën die in hun eigen werk centraal staan. Met name gaat om ideeën over ‘verandering als theater’, het motiveren van managers en werknemers met grootschalige geënsceneerde evenementen. De productinnovaties die in dezelfde tijd werden geïntroduceerd, en de manier waarop ze tot stand kwamen, krijgen minder aandacht. Andere factoren die een rol moeten hebben gespeeld bij de veranderingen bij Unilevers Nederlandse voedseldivisie (kostenbeheersing, organisatorische veranderingen, IT) worden amper genoemd. Toch blijft Naar de woestijn en terug een bijzonder boek over het bouwen van bedrijfsgemeenschappen en persoonlijke groei. Duidelijk is dat Tex Gunning, de man die op een dag zijn kantoor liet ombouwen tot keuken om met zijn directieteam zelf zijn eigen lunch (met Unileverproducten) te kunnen klaarmaken, een bijzondere manager is. Inmiddels gaat ook de raad van bestuur van het Unilever-concern jaarlijks met enkele honderden managers op pad om grootschalige geënsceneerde evenementen in het buitenland te bezoeken. Wat Terug naar de woestijn.. echter niet duidelijk maakt, is in hoeverre de wederopstanding bij Van den Bergh het gevolg was van Gunnings motivatietechnieken, of eenvoudig van een betere economie. De periode na 1995 was immers een ongekende boom-tijd. Het boek rept daar met geen woord over.
Naar de woestijn en terug: De opmerkelijke metamorfose van Unilever Nederland
door Philip Mirvis, Karen Ayas en George Roth
Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht
Isbn 90-274-9381-2
