Klein land, wereldproduct. Deze aflevering: Stratego, een eeuwenoud bordspel, dat door Hollandse vindingrijkheid de wereld veroverde. En nu, ruim 50 jaar oud, zichzelf nog steeds weet te vernieuwen.
Ouder dan Barbie
Zoals alle succesnummers, heeft ook Stratego vele vaders. De oorsprong gaat terug tot het Chinese spel Jungle, en het Franse l’Attaque, maar het is toch echt Jacques Johan Mogendorff die als eerste maker te boek staat. De Joodse onderduiker geeft het spel vlak na de oorlog eerst in licentie aan de firma Smeets en Schippers, maar dat wordt geen succes, mogelijk omdat het spel dan nog kartonnen figuren heeft, zodat je de achterkant kunt gaan herkennen. Pas als hij in 1958 aanklopt bij Jumbo, een merknaam van de Amsterdamse firma Hausemann & Hötte, is het raak. Het betekent het begin van gouden jaren voor Jumbo, dat in 1958 ook met legpuzzels komt en 6 jaar later Barbie naar Nederland weet te halen. Het eerste jaar worden er meteen 15.000 Stratego’s verkocht, à 9,50 gulden.
Ook maakt het spel al snel de oversteek naar de Verenigde Staten, waar een licentieovereenkomst wordt gesloten met ’s werelds grootste spellenmaker, Milton Bradley, beter bekend als MB, nu onderdeel van Hasbro. In 1962 worden er wereldwijd 100.000 verkocht, in 1967 meer dan 300.000, en het record wordt gehaald in 1980, als er meer dan 700.000 Stratego’s over de toonbank gaan. “We verkopen het spel nu in 50 à 60 landen”, zegt de 55-jarige neerlandicus Ben Leijten, product development manager bij Jumbo, die er vrijwel direct na zijn afstuderen in dienst is gekomen. “Stratego is internationaal nog steeds ons best lopende product.”
De maarschalk als nummer 1
De vormgeving van het ‘gewone’ Stratego is in heel Europa hetzelfde. In Amerika tellen ze echter andersom: de maarschalk is er nummer 1, in plaats van nummer 10, naar analogie van het cijfersysteem op school. Bovendien is de kwaliteit van het spel in de VS minder, aldus Leijten. “Daar is een spel meer een wegwerpartikel, wat een jaar meegaat. Nederlanders hebben graag het gevoel dat het spel een leven lang mee kan gaan.”
Om toch te blijven vernieuwen, zijn er ook in Europa vele varianten. Die worden zelfs op verzoek gemaakt. Zo wordt in 1999 een speciale Stratego ontwikkeld voor Hertog Jan-bieren, met voor elke speler een Hertog. En in 2008 krijgt Deloitte zijn eigen variant, onder de naam ‘Win de klant’. De eerste elektronische Stratego verschijnt in 1982, vanaf 2005 is er ook een downloadbare versie voor de mobiele telefoon en nu is er ook een DS-spel, inclusief marsmuziek. En daar houdt het niet mee op, aldus Leijten. “We zijn bezig met Stratego Space Battle, een spel voor 2 tot 4 spelers, dat zich afspeelt in de ruimte. En we werken hard aan Stratego Online, een platform waarbij je veel meer kunt doen dan online tegen de computer spelen. Het wordt heel hip, bijna vergelijkbaar met iets als World of Warcraft, maar dan de Wereld van Stratego.”
Roerige jaren
Stratego is een echt seizoensproduct. “In Q4 is het topdrukte”, in woorden van Leijten, “maar in januari, februari heeft de fabriek het niet druk.” Die fabriek staat tegenwoordig in Medemblik, waar jaarlijks ruim 5,5 miljoen spelletjes worden ‘afgevuld’, want de kunststof figuren komen sinds een jaar of 7 uit China.
Het bedrijf, met zijn bijna 160 jaar lange geschiedenis de oudste spellenmaker ter wereld, heeft roerige jaren achter de rug. In 2003, als Jumbo zijn 150ste verjaardag in Artis viert met 2.500 kinderen, wordt het overgenomen door ABN Amro Capital, waarna een grote reorganisatie volgt waarbij 40 procent van de 200 werknemers zijn baan verliest en tegelijk flink gesnoeid wordt in het assortiment van toen 1600 (!) producten. Drie jaar later verhuist het hoofdkantoor vanuit Amsterdam naar de oude chocoladefabriek van Verkade in Zaandam, een jaar later gevolgd door de verkoop van de fabriek in Wognum, waar het sinds 1967 zat. De machines verhuizen dan naar een huurpand in Medemblik, dat in 2007 nog wel door prinses Máxima wordt geopend. Ondertussen wisselt het bedrijf opnieuw enkele malen van eigenaar. In 2005 nemen het eigen bestuur en investeerder Berk Partners het over, waarna het in 2007 weer wordt verkocht aan het Rotterdamse handelshuis M&R De Monchy, ook eigenaar van de Spaanse spelletjesfabriek Diset.
Wat al die jaren blijft is het logo: het rode olifantje, dat herinnert aan de tijd dat er speelgoed wordt gemaakt, zó sterk, dat een olifant erop kan staan.
Primeur: de infiltrant!
In 2006 haalde Stratego nog de voorpagina’s van veel landelijke kranten door de introductie van nieuwe pictogrammen en een spionne. Die past niet alleen beter bij de huidige tijd, waarin ook vrouwen in het leger zitten, aldus Leijten, maar is ook geloofwaardiger. “In het spel moet de spion de hoogste baas, de maarschalk, veroveren. Een vrouw met een verleidelijke blik is daar beter geschikt voor.”
Nu 5 jaar later gaat de revolutie nog veel verder: er komt in augustus een 41ste stuk: de infiltrant, een figuur met een ooglapje. “Die is op eigen terrein de zwakste, maar op vijandelijk terrein meteen het sterkste stuk van iedereen.”
Leijten, zelf vanaf zijn 9de fanatiek speler en verzamelaar, kijkt er nu al naar uit. In de nieuwe versie wordt ook een door hemzelf -geschreven verhaal bijgesloten, waarbij de stukken meer tot leven moeten komen. “Het is leuk om bijvoorbeeld de sergeant ook een persoonlijkheid te geven. Zo blijft het spel zich vernieuwen.”
> Dit artikel is afkomstig uit MT magazine. Bestel de nieuwste editie online
