Niet in elke situatie is hetzelfde type leider gewenst. 6 dominante prototypes, voor 6 verschillende uitdagingen.
Wat maakt dat iemand talent heeft voor leiderschap? Onderzoek laat zien dat er een paar persoonskenmerken zijn die duiden op leiderschap:
- Intelligentie
- Ambitie
- Extraversie
- Integriteit (eerlijkheid en bescheidenheid)
Maar dat is nog maar het begin. Leiderschap kent veel verschillende gezichten. Mensen in oorlogstijden willen juist mannelijke, dominante leiders, terwijl we in vredestijden juist voor vrouwelijker leiders gaan. En in tijden van stabiliteit willen we oudere leiders, terwijl we in dynamische tijden juist jonge willen. Het hangt dus af van de situatie. Zo is het ook met de invloed van persoonskenmerken.
Prototypen
In de ‘evolutionaire leiderschapstheorie’ (ELT) onderscheiden we 6 situaties waarin een groep voor een uitdaging staat en leiderschap waarde kan hebben. In elk van deze situaties is behoefte aan een ander type leider. Onze stelling is dat de evolutie ons brein heeft uitgerust met zes prototypen leiders die in verschillende situaties geactiveerd worden. We noemen deze CALP’s: cognitieve voorouderlijke (in het Engels: ancestral) leiderschapsprototypen.
#1. De manager
De mens is vooral succesvol geworden door samenwerking, maar waar meer dan 4 mensen samenwerken ontstaan automatisch coördinatieproblemen. Bijhouden wie wat doet en wat nodig heeft is een mentale belasting die explosief groeit naarmate er meer mensen bijkomen. De leider die dit doet, noemen we de manager: iemand die overzicht houdt, acties coördineert en zorgt dat iedereen dezelfde kant opgaat. Ervaring en intelligentie spelen een belangrijke rol. Zulke managers vind je vooral in het middenkader van bedrijven.
Bij de bekende ceo’s kun je denken aan iemand als Eelco Blok van KPN.
#2. De arbiter
Waar mensen samenwerken ontstaan ook snel onderlinge conflicten, die zeer schadelijk kunnen zijn voor de effectiviteit van de groep. De leider die conflicten kan oplossen en mensen bij elkaar weet te brengen, noemen we: de arbiter. Hij of zij beschikt over goede emotionele intelligentie en sociale vermogens, en is iemand die wijs en eerlijk kan zijn. Denk: een rechter of schoolhoofd. Vanwege hun empathische kwaliteiten lijken vrouwen in het voordeel.
Herna Verhagen (PostNL) is van dit prototype een voorbeeld.
#3. De krijger
Vijandige stammen, wilde dieren en natuurrampen: van oudsher is bescherming tegen gevaren een van de functies van de groep. Iemand die op zo’n moment het voortouw durft te nemen en de strijd aangaat, kan een voorbeeld en inspiratie zijn voor de groep. Deze krijger wordt gekenmerkt door moed, kracht, vastberadenheid en de wil actie te nemen. Denk aan een legerofficier of aanvoerder van een sportteam.
Ook Philips-ceo Frans van Houten is een voorbeeld van dit prototype.
#4. De diplomaat
Relaties onderhouden met andere groepen was voor de oermens altijd een belangrijke uitdaging. Soms waren er conflicten, maar vaak ook waren er bondgenootschappen en handelsrelaties die wederzijds voordeel opleverden. De groep heeft baat bij iemand die dit spel kan spelen en over de grenzen van zijn organisatie heenkijkt. Zo’n diplomaat is politiek begaafd, heeft psychologisch inzicht en is gericht op de lange termijn. Hij kan goed nieuwe relaties leggen en wekt vertrouwen bij de tegenpartij. Vanwege deze sociale eigenschappen tref je op dit gebied vaak vrouwelijke leiders aan.
Ahold-ceo Dick Boer is ook een voorbeeld van dit prototype.
#5. De scout
In onderzoek zien we dat in tijden van grote verandering mensen een sterkere voorkeur hebben voor jonge leiders die anders denken en doen. Dit is de niche van de scout: iemand die verder kijkt, buiten de gebaande paden treedt en nieuwe oplossingen zoekt. Eigenschappen zijn: intelligentie, openheid, jeugdigheid en creativiteit.
Feike Sijbesma (DSM) zien wij als voorbeeld van dit prototype.
6. De leraar
Elke groep heeft mensen nodig met een visie die belangrijke kennis doorgeven over waar de groep naartoe moet. Deze ‘leraar-leiders’ houden ervan te onderwijzen. Gaven ze vroeger kennis door over de natuur, tegenwoordig geven ze vooral culturele kennis door. Ze zorgen dat een organisatie kan leren, nieuwkomers snel integreren en een duurzame strategie ontwikkeld wordt. Dit type leiderschap kenmerkt zich door kennis, ervaring, wijsheid en een visie.
We hebben Paul Polman (Unilever) als voorbeeld van de leraar-leider gekozen.
Leiderschap = maatwerk
Bovenstaande prototypen worden in de regel ingevuld door verschillende mensen, afhankelijk van hun talent. Helaas is de moderne leider vaak in alle situaties de baas, waardoor de andere rollen vaak niet vervuld worden en talent geen kans krijgt. Om te bepalen wie het meeste talent heeft voor een bepaalde leiderschapsrol is het belangrijk eerst goed te kijken naar de uitdagingen waar de groep voor staat. Is het samenwerking, dan heb je een arbitertype nodig. Maar heb je behoefte aan innovatie, ga dan voor een scout. Zo kun je elk van de 6 ‘oersituaties’ afgaan, en zo de beste persoon voor je eigen organisatie kiezen.
De auteurs Mark van Vugt en Max Wildschut schreven samen het boek 'Gezag'.
Meer van de Natuurlijke Leider:
-
Bedrijven zijn tegennatuurlijk. 5 tips om dat te verhelpen
-
Leiderschap op afstand? Kan, maar je moet er wel wat voor doen
- Trouw? Authentiek? Onzin, integer leiderschap draait slechts om eerlijkheid
- Alles van Mark van Vugt en Max Wildschut
Dit verhaal staat in de meest recente printeditie van Management Team, die helemaal in het teken staat van talent. Ben je nog geen abonnee? Vraag de huidige editie dan aan als gratis proefnummer.
