Deze situatie is uniek in de geschiedenis van de Nederlandse arbeidsmarkt. ‘2021 was het kantelpunt’, zegt Joost van Genabeek, senior research scientist work & health bij TNO. ‘Sindsdien is er een absoluut arbeidstekort: minder mensen dan het aantal vacatures. De context van de arbeidsmarkt is dus ineens erg anders geworden.’
‘Je kunt niet meer denken vanuit een teveel aan mensen. Lange tijd werd bijvoorbeeld gedacht dat een beetje frictiewerkloosheid nuttig zou zijn voor de arbeidsmarkt, omdat mensen vaak niet direct een nieuwe baan vinden na een ontslag. Die ruimte zorgt dan voor een beetje ruimte in vraag en aanbod. We hebben nu echter te weinig goed inzetbare werklozen, waardoor het vastloopt.’
Van diploma’s naar skills
De oplossing ligt volgens Van Genabeek in een transitie naar een ‘skills-based arbeidsmarkt’, waarbij niet diploma’s maar kennis en vaardigheden centraal staan. ‘Het gaat erom dat we precies in kaart brengen welke kennis, vaardigheden, competenties en gedragsaspecten nodig zijn om werk uit te voeren. Dit klinkt abstract, maar is juist heel concreet. Door te kijken naar wat mensen daadwerkelijk kunnen in plaats van alleen naar diploma’s, kunnen we de arbeidsmarkt efficiënter maken.’
Die benadering kan de personeelskrapte op drie manieren aanpakken. ‘Je kunt meer mensen voor meer uren aan het werk krijgen, ook degenen die nu aan de kant staan. Daarnaast kun je technologie inzetten om processen te optimaliseren. Maar de grootste winst zit in het verbeteren van de match tussen mens en werk.’
Digitaal reisdocument voor de arbeidsmarkt
Een belangrijk instrument in het creëren van betere en diepere matches is het skills-paspoort, een soort digitaal reisdocument voor de arbeidsmarkt. ‘Werkgevers willen meer weten dan alleen of iemand een diploma heeft’, zegt de TNO-expert. ‘Een skills-paspoort laat zien welke vaardigheden iemand beheerst én op welk niveau. Dit moet wel gevalideerd worden. Werkgevers willen zien dat een professional bepaalde skills echt onder de knie heeft.’
Een concreet voorbeeld van de transitie naar een skills-based arbeidsmarkt is te vinden in de technieksector. ‘De metalektro-sector kampt met enorme arbeidstekorten, nóg groter dan in andere branches’, vertelt Van Genabeek. ‘Na langdurige onderhandelingen tussen cao-partijen is vorig jaar besloten om een grootschalig experiment op te zetten met skills-paspoorten.’
Grootste skills-ontwikkeltraject in Nederland
TNO heeft eerst een verkennend onderzoek uitgevoerd om de mogelijkheden in kaart te brengen. ‘We hebben verschillende aanbieders van skills-paspoorten geanalyseerd en ontwerpprincipes opgesteld dat we met hen hebben besproken. Voor de tweede fase, die dit jaar van start gaat, gaan we drie verschillende technische concepten uitproberen bij een flink aantal bedrijven, werknemers en leidinggevenden.’
Het project is volgens Van Genabeek uniek in zijn omvang. ‘Dit is momenteel het grootste implementatie- én ontwikkeltraject in Nederland op het gebied van skills-paspoorten. We gaan verschillende vormen van validatie testen, van ‘zachte’ validatie via online tests tot ‘harde’ validatie van aantoonbare vaardigheden.’
Katalysator voor bredere implementatie
De eisen voor het skills-paspoort zijn streng. ‘Het moet interoperabel zijn, wat betekent dat gegevens gemakkelijk uitwisselbaar zijn tussen verschillende systemen. Daarnaast moet er een sterke validatiekant zijn, waarbij kennis en vaardigheden betrouwbaar kunnen worden beoordeeld. Eigenaars van het paspoort moeten ook hun gegevens op een veilige manier kunnen delen met werkgevers en andere belanghebbenden.’
Het succes van dit project kan grote gevolgen hebben, ziet Van Genabeek. ‘We zien dat andere sectoren met personeelstekorten, zoals de zorg, defensie en de politie, met grote belangstelling kijken naar dit experiment. Als we kunnen aantonen dat deze aanpak werkt, kan dat een katalysator zijn voor bredere implementatie in de hele Nederlandse arbeidsmarkt.’
Stevige databasis
Om de transitie naar een skills-based arbeidsmarkt mogelijk te maken, werkt TNO aan een stevige databasis. ‘We zijn betrokken bij CompetentNL, een samenwerkingsverband met onder meer UWV, SBB en CBS’, legt Van Genabeek uit. ‘Hierin ontwikkelen we een skills-ontologie: een gestructureerd overzicht van vaardigheden en kennis die nodig zijn voor beroepen en opleidingen in Nederland. CompetentNL vormt hiermee een gefundeerde basis voor het verwezenlijken van betere matches op de arbeidsmarkt.’
De rol van artificial intelligence is hierbij volgens Van Genabeek van groot belang. ‘We gebruiken AI-gerelateerde methodes om data te verwerken én te analyseren. Maar we zorgen ook voor kwaliteitsborging: het is essentieel dat deze AI-systemen uitlegbaar en eerlijk zijn.’
WHITEPAPER: SKILLS GEVRAAGD
Kandidaten koppelen aan werk op basis van skills in plaats van diploma’s?
TNO werkt aan een uniforme skills taal waarmee meer mensen soepeler worden gematcht aan passend werk.
lees verder
Unieke expertise TNO
De rol van TNO in deze transitie is bijzonder, benadrukt Van Genabeek. ‘We hebben een unieke kennis- en marktpositie. We zijn niet alleen goed op de hoogte van de relevante data en kennis over arbeidsmarkt en opleidingen, maar weten ook hoe deze toegepast kunnen worden in de praktijk. Met de drie ankers van data, kennis en implementatie, zijn er weinig partijen die een integrale innovatie aanpak van arbeidstekorten kunnen organiseren.’
‘Voor de buitenwereld hebben we een hele duidelijke rol te spelen. Het combineren van technische én sociale innovatie: dat is onze kracht. TNO ontwikkelt zelf geen tools. Wel helpen wij marktpartijen om hun tooling effectief te maken. We gaan niet iets concreets bouwen, maar kunnen wel aangeven waaraan het moet voldoen.’
Technologie alleen is niet genoeg, stelt Van Genabeek. ‘Je kunt alles technisch goed regelen, maar dan weet je nog niet of het goed gebruikt wordt. De sociale innovatiekant wordt vaak onderschat. Het gaat erom dat werknemers en leidinggevenden deze skills-benadering daadwerkelijk in de praktijk gaan toepassen.’
Kansen voor nieuwkomers
De skills-based benadering biedt ook nieuwe kansen voor arbeidsmigranten en andere nieuwkomers op de arbeidsmarkt. ‘Als je alleen maar kijkt naar diploma’s, hebben deze mensen vaak geen kans’, zegt Van Genabeek. ‘Door te focussen op skills kun je hun capaciteiten beter benutten en voorkomen dat ze onder hun niveau werken.’
Hij wijst op succesvolle initiatieven zoals SkillLab, een startup die zich richt op het in kaart brengen van vaardigheden van nieuwkomers. ‘Dit soort innovatieve bedrijven laat zien dat een skills-based aanpak werkt. Ze groeien snel omdat ze een reëel probleem oplossen.’
‘Haal geen oud functieprofiel uit de la’
Voor bedrijven die willen beginnen met skills matching, heeft Van Genabeek een duidelijk advies. ‘Start met een grondige analyse van je eigen functies. Kijk niet alleen naar kennis, maar ook naar houding, gedrag en aanvullende vaardigheden. Wees kritisch en haal niet zomaar een oud functieprofiel uit de la. Kijk naar het huidige en toekomstige werk en gebruik beschikbare data om dit te objectiveren.’
Daarnaast is het belangrijk om een lerende organisatie te worden. ‘Mensen leren continu tijdens het werk, formeel én informeel. Zorg voor afwisselend werk, want dan leren mensen meer én beter. Als je van een bedrijf een lerende omgeving maakt, hoef je je minder zorgen te maken over het vinden van goede mensen, zelfs in een krappe arbeidsmarkt.’
Kopieergedrag
De urgentie van een skills-based benadering wordt versterkt door internationale ontwikkelingen, ziet van Genabeek. ‘We zitten in Nederland in een riante positie: mensen met talent komen vanuit heel Europa hier naartoe vanwege het hoge loonniveau. Maar die positie kan snel veranderen als je het hen moeilijk maakt hier aan de slag te gaan. Heel Europa vergrijst en andere landen kampen met vergelijkbare arbeidstekorten.’
Van Genabeek is desondanks voorzichtig optimistisch. ‘Het gaat niet van de ene op de andere dag, maar ik zie dat er beweging komt. Vooral in sectoren met grote tekorten groeit het besef dat het anders moet. Als we kunnen laten zien dat de skills-based benadering werkt, zullen anderen volgen.
Dit artikel wordt u aangeboden door
TNO
De wereld van werk verandert snel door globalisering, digitalisering, technologie en vergrijzing. Banen veranderen, verdwijnen en er komen nieuwe voor...
Meer info
