Vraag de Oostenrijkse econoom Christian Felber hoe hij de toekomst van werk voor zich ziet en er verschijnt een bescheiden glimlach. ‘Eigenlijk zie ik vooral veel rampscenario’s, waarbij vooral kapitaal nagestreefd wordt en niet gekeken wordt naar de menselijke krachten die daarachter zitten.’ Een vrolijk begin van het gesprek.
Toch spreekt Felber binnenkort over de toekomst van werk tijdens een symposium van The School of Life in Amsterdam. ‘Want er is wel een manier om de toekomst van werk rooskleuriger in te zien, maar dan moet er wel nu actie ondernomen worden om onze werkzaamheden aan te passen.’
De belangrijkste stap: geld als doel van de baan. ‘Bedrijven worden vandaag de dag enkel afgerekend op hoeveel winst ze maken, maar waarom kijken we niet naar hun impact op het milieu, in hoeverre ze mensenrechten respecteren en of ze iets doen aan de groeiende ongelijkheid van inkomens?’
Succes
Een nobel streven, maar hoe bereik je zo’n maatschappij? Felber benadrukt dat het vraagt om een andere manier van het meten van successen. ‘Dat is het makkelijkste punt om het systeem om te keren. We meten succes op basis van return on investment, winst of een bruto binnenlands product. Wat nou als we dat op een andere manier gaan meten?’
Felber schreef er het boek Change Everything over, waarin hij de ‘economy of the common good’ uiteen zet. Het boek is inmiddels een blauwdruk voor een humaan economisch model waarin naast winst algemeen welzijn wordt meegewogen. Daarnaast is hij bestsellerauteur van boeken die eveneens thema’s voor een eerlijkere wereld beslaan, met titels als 50 suggestions for a fairer world, Money – the new rules of the game en New values for the economy.
‘Economy of the common good’ is naast een boek inmiddels ook een economisch model dat wordt gebruikt door 500 bedrijven in 25 verschillende landen – momenteel praat Felber in Amsterdam met de gemeente voor een soortgelijk systeem. ‘Daarbij gaat het over lokale belastingen, maar ook over financiële stimulansen om startups aan te zetten tot nadenken over hun welzijnsimpact.’
Belasting
De Amerikaanse stad Portland is een van de steden die het systeem in de praktijk brengt. ‘Daar wordt de belasting die bedrijven moeten betalen mede bepaald aan de wijze waarop zij inkomensongelijkheid bestrijden. Als het salaris van de hoogste baas en de medewerker met de laagste functie 100 procent uit elkaar liggen, betalen bedrijven tien procent extra belasting. Is dat 250 procent, dan betalen ze extra 25 procent extra belasting.’
Is het niet ironisch dat juist een systeem als belasting, gebaseerd op geld, het verschil moet gaan maken? Felber vindt van niet. ‘Geld is hierbij een middel om iets te bereiken.’ Hij noemt Aristoteles als voorbeeld. ‘Die zag in zijn tijd al dat economie en kapitalisme eigenlijk tegenovergestelden zijn. Binnen de economie is geld een middel, in het kapitalisme is het een doel.’
Hij ziet dan ook een grote rol weggelegd voor belasting om zijn doel te bereiken. ‘Op die manier worden duurzame bedrijven bijvoorbeeld beloond door minder belasting te hoeven betalen. Op die manier gebruik je geld als middel om waarden af te dwingen die de wereld een beter plek maken.’
Transparantie
Bedrijven zouden volgens Felber in plaats van een financiële balans vooral moeten kijken naar een ‘common good’ balans. ‘Op die manier blijft het namelijk niet bij praten over waarden, maar wordt er ook daadwerkelijk wat gemeten. Op die manier kan dan berekend worden hoeveel belasting iemand moet afdragen én maak je schimmige praktijken als onderbetaalde arbeid of de gender pay gap een stuk transparanter.’
Natuurlijk zullen er veel bedrijven zijn die protesteren tegen zijn werkwijze, terwijl anderen voorop willen lopen. ‘Wat dat betreft is het net als met elke andere innovatie’, lacht Felber. Hij benadrukt dat het vooral gaat om een verandering van regels, waarna het spel zich vanzelf daarnaar zal vormen. ‘Stel je regels op die benadrukken dat empathie en duurzaamheid beloond moeten worden, dan zullen meer bedrijven zich daarnaar schikken. Hou je de bestaande regels die zich vooral richten op het maken van winst, dan zullen bedrijven zich daarmee bezighouden – en daarbij de rest uit het oog verliezen.’
