Stress, onzekerheid, frustratie, angst. Het is maar een greep uit de negatieve gevoelens die mensen hebben sinds de corona-uitbraak. Nu de situatie langer aanhoudt en er extra zorgen bijkomen over mutaties van het virus, wordt het er niet beter op. Wat aanvankelijk een tijdelijke tegenslag leek te zijn – een die zou eindigen na een lockdown van een paar maanden– leidt nu tot sociale onrust en grote bezorgdheid over de economie. Al die gevoelens van angst en onveiligheid hebben een verwoestende impact op de prestaties en mentale gezondheid van werknemers. De spanningen staan rationeel denken in de weg en verstoren cognitieve processen in het brein. Het kan de productiviteit van organisaties ondermijnen.
Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat 2020 een jaar van ongekende ontwrichting is geweest voor medewerkers, zowel professioneel als persoonlijk. Al aan het begin van de pandemie meldde 64 procent van de werknemers dat de productiviteit van de organisatie was aangetast. Nog eens zestig procent zei zich gestrest en bezorgd te voelen. Tegelijkertijd had maar de helft van de ondervraagden het gevoel dat de organisaties om hun welzijn gaf.
Hoewel de aanvankelijke daling van de productiviteit zich in de loop van het jaar herstelde, bleef het algehele welzijn van de werknemers afnemen. Naarmate de maanden verstreken en de niveaus van onzekerheid hoog bleven, nam de corona-moeheid toe. We zijn als het ware cognitief overbelast geraakt en dat dat heeft gevolgen voor onze perceptie, cognitie en gedrag.
Voorkomen is beter dan genezen
Leidinggevenden staan daarmee voor een flinke uitdaging. Om te voorkomen dat werknemers uitvallen door burn-out, depressie of andere stress-gerelateerde aandoeningen, zouden zij meer aandacht moeten besteden aan de mentale gezondheid van de werknemers. Juist nu.
Volgens een analyse van McKinsey kan COVID-19 leiden tot een toename van het aantal mensen met mentale gezondheidsproblemen van maar liefst vijftig procent. Dat zou voor werkgevers een enorme toename van het ziekteverzuim en van de zorgkosten betekenen. De samenstellers van het rapport waarschuwen dat er dringend iets moet veranderen. Het zorgsysteem zou veel meer aan preventie moeten doen.
Omdat voorkomen beter is dan genezen, begon GZ-psycholoog Gijs Coppens met OpenUp. Via dit online platform kunnen werknemers en werkgevers op een laagdrempelige manier met een psycholoog praten. Wachttijden zijn er niet. Coppens: ‘De geestelijke gezondheidszorg in Nederland loopt hartstikke stroef en veel zorgverleners zijn overbelast. Daardoor lopen mensen vaak veel te lang door met allerlei klachten en dan zie je dat het van kwaad naar erger gaat. Ik ben daarom op zoek gegaan naar manieren om de wijsheid van de spreekkamer via een andere weg beschikbaar te maken.’
‘We noemen het mental health as a service’
Het blijkt hard nodig. Sinds Coppens begin vorig jaar begon, schoot het aantal bezoekers van OpenUp omhoog. ‘We hebben elke maand tienduizend bezoekers. Een paar honderd mensen boeken daadwerkelijk een consult’, zegt hij. De consulten vinden volledig online plaats. Bij tachtig procent van de hulpvragen is een probleem met twee of drie korte gesprekken opgelost. Soms zijn er vijf of zes gesprekken nodig. ‘In vijf procent van de gevallen verwijzen we de mensen door naar het reguliere zorgsysteem. Daarbij kijken we altijd waar mensen zo snel mogelijk terecht kunnen.’
Volgens Coppens is deze vorm van snelle en laagdrempelige mentale gezondheidszorg absoluut noodzakelijk. Om het allemaal nog toegankelijker te maken, biedt OpenUp bedrijven betaalbare abonnementen aan voor mentale gezondheidszorg. ‘Een soort verzekeringsmodel in het klein. Wij noemen het mental health as a service.’
De behoefte aan professionele mentale ondersteuning blijkt ook uit onderzoeken die Coppens liet doen. ‘Normaal gesproken heeft ongeveer twintig procent van de Nederlanders last van mentale klachten. Sinds corona is dat gestegen naar veertig procent”, zegt hij daarover. Mensen komen met uiteenlopende vragen en klachten op zijn platform terecht. Daarbij spelen problemen op zowel werk- als privégebied een rol en die twee beïnvloeden elkaar ook weer.
Coppens: ‘In de privésfeer gaat het voornamelijk om spanningen thuis. Mensen worden somberder en zijn meer prikkelbaar. Daardoor ontstaan er bijvoorbeeld relatieproblemen. Ook het combineren van thuiswerken en thuisonderwijs vinden sommigen moeilijk. Op werkgebied maken mensen zich onder meer zorgen over het voortbestaan van het bedrijf. Ook merken we dat ze het contact met collega’s erg missen. Daarnaast hebben mensen last van concentratieproblemen omdat ze de hele dag achter een schermpje zitten.’
Werkgevers moeten hun verantwoordelijkheid nemen
Het zijn niet alleen de werknemers die het moeilijk hebben. Uit een ander onderzoek blijkt dat twintig procent van de HR-managers het nu ook zwaar heeft. ‘Ze maken zich zorgen over de collega’s thuis, maar weten niet goed hoe ze hen moeten begeleiden. Veel HR-professionals geven aan dat ze zelf net zo goed mentale klachten hebben. Een groot deel van hen heeft daarvoor geen aanspreekpunt. Wat dat betreft is er vanuit alle lagen in het bedrijf behoefte aan begeleiding, advies en zorg’, constateert Coppens.
Hij noemt het hoog tijd dat werkgevers en leidinggevenden hun verantwoordelijkheid nemen en meer preventieve zorg aanbieden. ‘Elke euro aan preventie heeft een rendement van 300 tot 400 procent. Er is veel minder uitval, mensen voelen zich gezonder en de sfeer wordt prettiger. Alleen al de wetenschap dat er een vangnet beschikbaar is, kan mensen rust geven.’ Leidinggevenden bellen het platform regelmatig om te vragen hoe ze dingen moeten aanpakken. ‘Ze willen bijvoorbeeld weten hoe ze stress-signalen bij hun personeel kunnen herkennen.’
Coppens heeft een paar praktische tips voor leidinggevenden die meer willen doen aan de mentale gezondheid van hun werknemers:
- Laat het onderwerp elke keer terugkomen op de agenda.
- Zorg dat je actief informatie verzamelt over hoe het met iedereen gaat. Dat kan bijvoorbeeld door middel van een vragenlijst.
- Maak ruimte voor niet-functionele gesprekjes. Plan regelmatig een check in bij al je medewerkers.
- Denk mee in oplossingen. Overweeg om mentale steun proactief beschikbaar te stellen, zodat je iemand snel hulp kunt bieden.
Op basis van zijn ervaringen kan Coppens de noodzaak niet genoeg benadrukken: ‘Het wordt steeds belangrijker dat mensen snel, professioneel en op laagdrempelige wijze worden geholpen. Je kunt zóveel problemen voorkomen. Alleen daarom zou je er als werkgever nu al op in moeten zetten.’