Het contrast was groot vlak voor het kerstreces. Ajax verloor van amateurclub Hercules, terwijl de twee trainers van PSV en Feyenoord gebroederlijk een interview gaven aan het AD over hun successen met de teams. Een van de gespreksonderwerpen was het fanatisme van de spelers. Ze sprinten altijd meer en sneller dan de concurrentie en zelfs de invallers bij PSV zien in tien minuten kans zich te bewijzen, waardoor het team op het einde nog net even het verschil kan maken.
Hoe anders is dat bij Ajax. Coach Van ’t Schip heeft het team weliswaar in twee maanden tijd van de achttiende plek weer stevig in het linkerrijtje gekregen, maar stabiel is het elftal allerminst. De kansloze nederlaag tegen AZ afgelopen weekend (2-0) onderstreepte dat nog maar eens.
Lees ook: Ajax is een kerkhof voor ervaren bestuurders: 4 redenen waarom leiders falen bij de club
Leider moet confronteren
Van ‘t Schip is niet de enige die na een vliegende start de boel ziet inzakken. Elke leider begrijpt hoe belangrijk de eerste maanden zijn en ook over de laatste afsluitende maanden zijn diverse boeken geschreven. Maar voor de middle act, zoals de tussenfase wel wordt genoemd, is weinig aandacht.
Wat Van ‘t Schip goed heeft gedaan is bij zijn aantreden direct afscheid te nemen van de periode voor zijn komst. ‘Iedereen begint bij nul’, zei hij tegen het team. Daardoor leed niemand gezichtsverlies en waren de kansen weer voor iedereen gelijk. Daarna is hij gaan luisteren.
Dit deed hij door bij de spelers langs te gaan en ze als mens te benaderen in plaats van als voetballer. Speler Chuba Akpom zei tegen ESPN dat hij zich na dat gesprek zich ‘prettiger voelde en zin had om aan de slag te gaan’. Met succes. Hij scoorde daarna diverse doelpunten.
Een succesvolle start is cruciaal voor het vervolg. Van ’t Schip heeft met zijn menselijke begin het ambitieniveau teruggekregen. Maar om dit niveau vast te houden, zal ook met elkaar moeten worden benoemd wat er anders moet.
Als een leider dat niet specifiek maakt, is het risico op een terugval naar het oude ambitieniveau groot. Of zoals de voormalige coach van Manchester United Sir Alex Ferguson eens over verliezen van een wedstrijd zei: ‘Je kunt het niet loslaten, zonder het te confronteren.’ Kijk wat er fout is gegaan en bespreek wat te doen om het te voorkomen.
Transitie gaat gepaard met chaos
Dat benoemen wat er anders kan, wordt zodra het eenmaal lekker loopt, door veel leiders overgeslagen. Eenvoudigweg, omdat het aanvankelijk niet nodig lijkt. Dat is een misvatting. Mensen verwachten dat ze rechtstreeks van het oude gedrag in het nieuwe kunnen stappen, schreef veranderkundige William Bridges in zijn boek Managen van transities.
Een transitie is een heroriëntatie en dat gaat gepaard met chaos. Dat kan verwarrend zijn. Vooral als omstanders, zoals supporters, aandeelhouders en media, roepen dat het de verkeerde kant op gaat, zoals nu bij het verlies van een amateurclub.
Het zijn de vastgeroeste processen die moeten worden losgeweekt. Dat losweken lukt alleen als er voldoende vertrouwen is in de nieuwe ingeslagen weg, in de leider, maar ook in het team. Om die veilige omgeving bij Ajax te creëren zal van ’t Schip nog meer moeten luisteren, maar de spelers ook naar elkaar.
Zij zullen zich kwetsbaar moeten kunnen en durven opstellen, kritiek ontvangen en aan elkaar geven, met een doel: samen beter worden. Weet Van ’t Schip dit proces in goede banen te leiden, dan ontstaat er creativiteit, wordt er geëxperimenteerd en geleerd. Langzaamaan zal daaruit een team ontstaan.
Lees ook: Erik ten Hag begrijpt waarom het ene team bruist van de energie en het andere totaal niet
Vergif in de groep
Teamgevoel heeft zeker bij Ajax in het afgelopen jaar een knauw gekregen doordat diverse ervaren spelers zijn vertrokken. Dit waren juist de informele leiders.
Trainer Peter Bosz van PSV gaf in het interview met het AD aan dat er altijd drie type (informele) leiders in het team zitten: een leider in het veld, één buiten het veld en een leider die de sfeer goed houdt. Zo is er altijd aandacht voor de speler, de processen en het klimaat, exact de drie voorwaarden die Harvard-professor Amy Edmonson noemt voor sterke teams.
Aan Van ’t Schip en andere leiders dan ook de taak uit te vogelen wie de informele leiders in het team zijn en hen de ruimte geven hun leiderschap op de juiste momenten in te zetten. Dit is het zogeheten fluïde leiderschap.
Door deze informele leiders de rollen te geven waarin ze zo goed zijn, komt niet elke beslissing bij de leider, of in het geval van Ajax de coach, terecht en ontstaat er een meer gedeelde verantwoordelijkheid. Dat komt het team, het leervermogen en de prestaties ten goede.
Duidelijke keuzes
Tot slot zullen er duidelijke keuzes moeten worden gemaakt. Een leider of coach weet na de eerste maanden wel welke teamleden waarde toevoegen en welke niet. Hoe pijnlijk het ook kan zijn, daarin moeten keuzes worden gemaakt.
Een team is namelijk zo sterk als de zwakste schakel. Als er een persoon minder presteert, dan zal een ander dat moeten opvangen. Bosz van PSV heeft als trainer van het Duitse Borussia Dortmund de fout gemaakt door een speler die eigenlijk weg moest, te laten zitten. De consequentie was ‘vergif in de groep’ en Bosz werd zelf ontslagen.
Lees ook: Louis van Gaal is de 70 al gepasseerd, maar verrassend modern als leider: 7 lessen voor managers
