De leider die geen affiniteit heeft met herderschap, die niet kan uitleggen en voorleven waar de kudde heen moet, is een slechte leider.
De mensen in zijn organisatie moeten zich aan zijn leiderschap kunnen spiegelen, ze moeten aan hem of haar kunnen zien dat hij of zij meent wat hij/zij zegt en ook zelf doet waartoe hij of haar hen aanmoedigt. Zijn eigen identiteit en persoonlijkheid zijn belangrijk voor de mensen aan wie hij of zij leiding geeft. Het klinkt zo logisch, maar onderzoek laat regelmatig zien dat werknemers vinden dat hun ‘bazen’ niet doen wat ze zeggen en niet zijn wat ze pretenderen. Ze spelen een management toneelspelletje en de vaardigheden voor dat toneelspel hebben ze geleerd in allerlei cursussen en ze hebben niet ervaren dat de harde werkelijkheid de maskers eraf kan slijpen.[i]
Waarden mensen en organisaties
Steeds vaker roepen managers dat de waarde van hun organisatie kennis is. En toch voelen werknemers zich juist ook in dat soort organisaties niet gewaardeerd. Onderzoek leert dat in veel organisaties mensen zich niet geïnspireerd, betrokken en veilig voelen. Er is een evident verschil binnen organisaties tussen enerzijds het gedrag, het kunnen en de houding van de werknemers en anderzijds de door organisaties opgestelde richtlijnen. Ik concludeer daaruit dat er – te vaak – fundamentele verschillen zijn tussen enerzijds de waarden van mensen en anderzijds de waarden van organisaties. En dat is slecht voor mens en organisatie. Bedrijfs-, organisatie- of stelselstrategieën zijn alleen haalbaar met behulp van de mensen. Een lange termijn strategie gebaseerd op – de menselijke waarden – vereist een continue dialoog/ communicatie binnen de organisatie. Bestuurders en managers kunnen daaraan bijdragen door met hun medewerkers in gesprek te gaan ‘zingeving’.
Zingeving
Bijna iedereen heeft momenten waarop hij zich bezig houdt met zingeving. Zingeving heeft alles te maken met vragen omtrent de zin van het leven. Wat in je leven geeft jou zin en hoe geef zin jij aan het leven? Waar doe je het allemaal voor en waar leidt het toe? Wat is jouw persoonlijke doel in dit leven, waar liggen je kwaliteiten en leerpunten? De zin van het leven is niet altijd te begrijpen of even duidelijk onder woorden te brengen. Toch hebben we het er vaak over met anderen, soms naar aanleiding van alledaagse dingen. Zingeving komt op elk moment en in elk facet van het leven voor. Zingeving heeft niet alleen met onszelf te maken, maar ook met onze relaties met anderen om ons heen. Het leven is geen solotrip. Zingeving vertaalt zich in communicatie en uitwisseling met anderen.
Als je weet wat voor mens je bent, waar je van houdt, wat je goed kunt, kortom als je een stevig gevoel voor identiteit bezit, dan moet je dat ook zo zien te houden. Zelfverwezenlijking (of zelfbevestiging) is een manier om je identiteit te verstevigen en vorm te geven (of te creëren als het je eraan ontbreekt). Regelmatig iets doen waar je goed in bent, of wat je mooi of leuk vindt, is een manier om jezelf te bevestigen. Daar krijg je zelfvertrouwen van, wat maakt dat je je succesvol voelt in wat je doet. Als je je identiteit regelmatig bevestigt, dan ervaar je kracht en ook een zeker gevoel van uniciteit: 'dit ben ik, dit kan en dit doe ik'. Dit gevoel van uniek zijn behoedt je voor het gevoel op te gaan in een massa en het eventueel daarmee gepaard gaande gevoel van 'wat doe ik er toe?'
Beantwoorden van levensvragen
Zingeving ontstaat wanneer mens en betekenis geven aan de wereld om hen heen en zaken zoals gebeurtenissen of handelingen in een breder perspectief plaatsen. In onze seculiere samenleving worden religieuze zaken tot het privédomein gerekend en niet gezien als zaak voor professionele bemoeienis. Hierdoor worden zingevingsvragen vaak niet herkend. Ook voor veel hulpverleners is zingeving een abstract begrip. Zij proberen zingevingsvraagstukken op een concrete manier te vertalen in de hulpverleningspraktijk. Dit is niet eenvoudig: het beantwoorden van ‘levensvragen’ wordt te groot bevonden voor de alledaagse begeleiding in de instellingen en staat op gespannen voet met de ambitie om laagdrempelige zorg te bieden. Het is van belang voor hulpverleners om abstracte zingevingsvragen te vertalen naar concrete drijfveren om zo aansluiting te vinden bij de alledaagse zingeving van hun cliënten.
Samenvattend…
Steeds meer wordt duidelijk dat we wel degelijk een groot deel van onze omgeving, van onze directe situatie en dus toekomst, zelf in de hand hebben, meer dan bepalen hoe we omgaan met een gegeven situatie, meer dan reageren. We kunnen veel vaker dan we denken pro-ageren, pro-actief voelen, denken, leven, werken, onderwijzen. Als we ons pro-actief opstellen, is er minder gevoel van afhankelijkheid, van machteloosheid, van frustratie. Pro-actief leven en werken betekent wel, dat we helder weten wat we eigenlijk willen, waar we heen willen, in wat voor een wereld we willen leven. Het is nodig dat we heel concreet weten wat het doel is. Het betekent zelfkennis hebben, weten wat we willen, wat we met de toekomst willen, wat ons 'zin' geeft. De meest elementaire vraag daarbij is: heb ik er zin in?
De jeugdzorg
Jongstleden vrijdag (4 maart 2010) mocht ik in Amersfoort de werkweek afsluiten met een onverwacht bijzonder inspirerend en energiegevend gesprek over met een afvaardiging van het bestuur van de Stichting Zin in Jeugdzorg zingeving in de jeugdzorg’. Dit gesprek vloeide voort uit een eerder (januari 2010) – samen met Fokko Witteveen (Trias Jeugdhulp, Zwolle) – afgelegd bezoek aan het 'Van ‘t Lindenhoutmuseum’ te Nijmegen. Wij stelden naar aanleiding van dit bezoek vast dat de jeugdzorg in een intensief proces van professionalisering terecht gekomen is. Mede door de eisen die de overheid aan de Jeugdzorg stelt lijkt daarbij echter de meet en weetkant van de professionalisering de boventoon te voeren. Verantwoording, effectmeting en kwaliteitszorg zijn de meest in het oog springende tendensen in dit proces. In deze verzakelijkte context komen dimensies als motivatie, identiteit, de eigen drijfveren, het ervaren van zin in de professie niet meer zo gemakkelijk aan de orde. Zingeving in en bij het werk wordt daarbij – helaas en ten onrechte – zwaar onderbelicht.
Zin in Jeugdzorg wil een actieve bijdrage leveren aan de structurele inbedding van de aandacht voor ethiek en zingeving binnen de jeugdzorg, kinder- en jeugdpsychiatrie, de LVG-sector en de jeugdbescherming. Ik heb mij – mede op basis van deze inspirerende ontmoeting – voor de komende anderhalf tot twee jaar graag en van harte verbonden aan (de organisatie van) een drietal ‘open space-bijeenkomsten’ over dit onderwerp. Ik hoop ook (jo)u daar te ontmoeten.
[i] Vrije bewerking van een tekst van Jan-Willem Grievink, trainer, counselor en researcher.
Over de auteur: Peter Paul Doodkorte is partner van BMC.
Ook uw visie geven op ontwikkelingen binnen uw vakgebied? Plaats een artikel op MT Podium. Log in opmt.nl/profiel en voeg onder 'activiteiten' uw artikel toe. Interessante bijdragen worden meegenomen in denieuwsbrief en op home geplaatst. MT Magazine publiceert bovendien periodiek 'Het beste van MT Podium'.
