Het Planbureau voor de Leefomgeving en de Raad van State waarschuwden eind vorig jaar al. Het kabinet moest harder aan de bak om de klimaatdoelen te kunnen halen. Uit de jaarlijkse Klimaat- en Energieverkenning bleek dat Nederland afstevent op een vermindering van de CO2-uitstoot in 2030 van 34 procent. Ver verwijderd dus van de binnen Europa afgesproken teruggang van 49 procent. En dan te bedenken dat Brussel die doelstelling eigenlijk nog verder wil verhogen.
Het kabinet kwam in december in allerijl met extra maatregelen. Maar het blijft kantje boord of we het als Nederland halen. Het belooft een hele klus te worden voor de nieuwe regeringsploeg die na de verkiezingen aantreedt. Die moet niet alleen de economie na de coronadreun weer een boost zien te geven, ook de verduurzaming van die economie vraagt alle aandacht.
Hoe willen de verschillende partijen dat aanpakken? MT/Sprout dook in de verkiezingsprogramma’s. Even een disclaimer vooraf: we hebben alleen de programma’s van partijen onder de loep genomen die kans maken op deelname aan een toekomstig kabinet. We keken daarom niet naar Forum, Denk en andere partijen die in de laatste peiling minder dan drie procent scoorden. Ook laten we de PVV buiten beschouwing. Die partij wil alleen meeregeren als partijleider Geert Wilders premier wordt, iets wat in de Haagse werkelijkheid een fata morgana is.
VVD: einde aan polarisatie
We beginnen met de partij die waarschijnlijk opnieuw als grootste uit de bus komt. De VVD wil dat er een eind komt aan de polarisatie in de discussie over het klimaatbeleid. ‘Ontkenners staken hun kop in het zand door de wetenschap ter discussie te stellen (…) en drammers misbruikten klimaatbeleid als ideologisch instrument om mensen te betuttelen en een andere levensstijl op te dringen. Waarbij het eten van vlees, autorijden en vliegvakanties alleen nog weggelegd leken te zijn voor rijke mensen’, staat er in het programma van de VVD. ‘Te lang zijn groen en groei als tegenpolen gezien, ook door liberalen.’
De partij stelt nu dat groei en duurzaamheid best samen kunnen gaan. Als ons land tenminste niet uit de pas loopt met de rest van Europa, want dat is slecht voor de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven. De VVD onderschrijft de Europese doelstelling van 49 procent CO2-reductie in 2030, maar wil wel voortdurend kijken wat de effecten van nieuwe maatregelen zijn op de inkomens van ‘gewone gezinnen’ en op het MKB. De partij wil daarom van de afgesproken termijn en de maatregelen af kunnen wijken ‘als we de doelstelling met goedkopere of slimmere technieken kunnen halen.’
Om niet te afhankelijk te worden van energie uit ‘onvrije landen’ is volgens de partij naast wind- en zonne-energie, ook kernenergie nodig. ‘Dat is CO2-neutraal en werkt ook op dagen dat de wind niet waait of de zon niet schijnt. Het voorkomt ook dat we het mooie Nederlandse landschap moeten opofferen aan windparken en zonneweides.’ De VVD pleit voor meer subsidie op waterstof en wil de bestaande kolencentrales open houden door ze te laten overschakelen op biomassa.
CDA: langdurige afspraken
Ook het CDA wil de kolencentrales voorlopig openhouden. Over kernenergie is de partij duidelijk: Borsele kan voorlopig blijven draaien en er moeten nieuwe plannen ontwikkeld worden voor tenminste twee extra kerncentrales. Verder willen de christendemocraten CO2 opslaan in de bodem en inzetten op nieuwe energiebronnen als geothermie en waterstof.
‘Het is tijd om de mouwen op te stropen’, zegt lijsttrekker Wopke Hoekstra in het programma van het CDA. Hij wil twaalf provinciale duurzame projecten opstarten. Het moeten icoonprojecten worden waarbij Nederlandse bedrijven extra kansen krijgen om erop in te schrijven. Het CDA wil namelijk de Europese aanbestedings- en mededingingsregels aanpassen en de beprijzing van CO2 in heel Europa gelijktrekken. Net als de vliegbelasting trouwens.
Het CDA belooft om de tafel te gaan zitten met de tien bedrijven die het meeste broeikasgas uitstoten. De partij wil op die manier tot akkoorden komen over het terugbrengen van hun uitstoot. Ook met de landbouwsector moeten er duidelijke langjarige afspraken komen. ‘Nederland zonder boeren, tuinders en vissers is als het Rijksmuseum zonder Rembrandts. (…) Daarom moeten we op hen net zo zuinig zijn.’ De sector heeft volgens de partij een langetermijnperspectief nodig en een eerlijke prijs voor zijn producten.’
Wat dat laatste betreft komen de christendemocraten met een opvallend voorstel: ze willen een voedselscheidsrechter. Die moet als marktmeester tussen boeren, de groothandel en consumenten komen te staan en inzicht geven in hoe de prijs van ons eten tot stand komt.
ChristenUnie: lokaal energie opwekken
‘Wij zijn zo ongeveer de eerste generatie die de gevolgen van klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit kan zien. En misschien wel de laatste die er nog iets aan kan doen om de schade te beperken’, staat in het programma van de ChristenUnie. De partij wil vol inzetten op de overgang naar een groene, duurzame economie. Ze beschouwt het als haar opdracht om als rentmeester over de aarde te waken. ‘De stikstofcrisis in ons land maakt duidelijk dat niet alles kan.’
De kleinste regeringspartij binnen Rutte-III is tegen kernenergie en wil alle kolencentrales zo snel mogelijk sluiten. Daarmee staat de ChristenUnie recht tegenover VVD en CDA. De partij wil alle vormen van hernieuwbare energie stimuleren en ziet daarbij het meest in lokale systemen (of het nu gaat om zonnepanelen, windmolens of warmtepompen). Ook is ze een warm voorstander van energiecoöperaties om mensen meer bij de overstap naar duurzaam te betrekken. Nu het ministerie van Economische Zaken nog. Dat richt zich volgens de ChristenUnie te veel op de grote spelers op de energiemarkt en neemt coöperaties niet serieus genoeg.
Nog een opvallend punt in het CU-programma: de partij wil een langere garantietermijn op producten. Dat moet fabrikanten stimuleren om spullen te maken die langer meegaan. Bovendien zouden bedrijven hierdoor langer bereid zijn reserve-onderdelen aan te bieden. De ChristenUnie wil het repareren van schoenen, kleding en consumentenelektronica aantrekkelijker maken door de btw op dit soort diensten te verlagen. Ook aankopen in kringloopwinkels moeten onder het lage tarief gaan vallen.
D66: heffing op vlees
Ook D66 wil zo snel mogelijk van de kolencentrales af. Maar als het gaat om kernenergie houdt de partij de deur op een kier. ‘We willen dat het energiesysteem zo goedkoop en schoon mogelijk is. Daarom is kernenergie nu geen optie. Mocht in de toekomst blijken dat kernenergie wel op een schone, goedkope en veilige manier kan, dan staan we daar zeker voor open’, staat er in het programma van de democraten.
D66 zet liever in op zelf thuis zonne-energie opwekken en op windparken op zee, want daar is Noordzee ‘onwijs geschikt voor’. Verder ziet de partij volop mogelijkheden op het terrein van waterstof. Nederland kan daarin de spil van de Europese handel worden. ‘We willen de koploper worden in de productie en handel van schone brandstoffen (…) We maken Nederland zo groen dat we eraan gaan verdienen.’
De Democraten tonen zich trots op het Klimaatakkoord, maar willen er desondanks nog een schepje bovenop doen. De coronacrisis is geen excuus om extra maatregelen uit te stellen. De partij wil de CO2-uitstoot verminderen met ten minste 60 procent ten opzichte van 1990. Om dat te bereiken moet vervuilers meer gaan betalen. D66 wil een CO2-heffing voor de industrie, een extra belasting die nu nog in geen enkel ander Europees land bestaat.
Nog een opvallend punt in de plannen: D66 wil een duurzaamheidsheffing op vlees. Met de opbrengst wil de partij de omslag naar duurzame landbouw stimuleren en schoolfruit en gezonde schoollunches subsidiëren.
PvdA: groen doen moet lonen
Net als D66 wil de Partij van de Arbeid verder gaan dan in het Klimaatakkoord is afgesproken. De partij wil naar een CO2-reductie van 55 procent en wil groen doen lonend maken, zoals ze dat omschrijft. ‘Maar het is moeilijk groen doen als je rood staat’. Met een hogere energiebelasting voor grote gebruikers, die de PvdA in Europees verband wil regelen, en een hogere korting voor normale gebruikers zou het moeten lukken. De partij wil daarnaast het isoleren van woningen stimuleren door middel van subsidies. Daardoor blijven de kosten voor het groene beleid dat de partij wil voeren voor ‘normale gezinnen’ binnen de perken.
De verpakkingsbelasting komt als het aan de PvdA ligt terug. Net zolang tot verpakkingen duurzaam en biologisch afbreekbaar zijn. Wegwerpplastic wordt verboden, alle plastic tasjes gaan geld kosten en op blikjes wordt, net als in Duitsland, statiegeld ingevoerd. In het verkeer is de regel: de vervuiler betaalt. Niet het bezit, maar het gebruik van de auto wordt belast. Op routes met veel andere reismogelijkheden wordt de belasting hoger dan op andere trajecten. Ook willen de sociaaldemocraten een zogeheten Maut-heffing voor het vrachtverkeer. Opnieuw, net als in Duitsland.
Tegelijkertijd wil de PvdA dat nieuwe auto’s, motoren, brommers en scooters allemaal heel snel, namelijk al vanaf 2025, emissieloos zijn. Dat is vijf jaar eerder dan binnen de EU is afgesproken. Verder moeten de OV-tarieven omlaag en wil de partij investeren in betere verbindingen met de buurlanden. Daardoor moet de trein een goed alternatief worden voor de auto en het vliegtuig. De PvdA wil alle kolencentrales in 2025 sluiten. Ook de kerncentrale in Borsele moet zo snel mogelijk dicht.
GroenLinks: klimaatfonds voor groene investeringen
GroenLinks gaat, niet geheel verrassend, nog een stapje verder. De partij wil een klimaatfonds oprichten waarin 60 miljard euro wordt gestort. Dat geld wil Groen Links investeren in meer en betaalbare woningen, in scholing, innovatie, de landbouw en het openbaar vervoer om er maar een paar punten uit te pakken. Het fonds moet onder andere gevuld worden door een extra CO2-heffing voor bedrijven in te voeren bovenop de Europese heffing die er al is. Groen Links vindt die heffing namelijk te laag en er zitten te veel ontsnappingsclausules in.
De nieuwe CO2-belasting geldt aanvankelijk alleen voor de echt grote vervuilers, maar wordt in een volgende fase ook opgelegd aan de transportsector en de landbouw. Dat moet ook wel, want Groen Links wil de CO2-uitstoot in 2030 al met 60 procent verminderd hebben. In 2045 zou de hele samenleving als het aan de partij ligt klimaatneutraal moeten zijn. Een speciale minister van Klimaat en Energie, met een eigen ministerie, moet erop toe zien dat het allemaal lukt. Zo ja, dan kan Nederland de groene koploper van Europa worden.
Opmerkelijk is de alinea over de financiële sector. ‘Financiële partijen zoals banken, pensioenfondsen en vermogensbeheerders moeten inzichtelijk maken welke klimaat- en biodiversiteitsrisico’s ze op hun balans hebben en hoe ze deze gaan verkleinen’, lezen we daar. ‘We vergroenen de bankenbelasting en verhogen de buffereisen voor banken met veel risico’s.’ Pensioenfondsen mogen de komende tien jaar steeds minder investeren in fossiele activiteiten. Geld steken in nieuwe kolencentrales wil Groen Links al vanaf volgend jaar aan banden leggen.
SP: nationaal bomenplan
Het huidige klimaatbeleid faalt en is onrechtvaardig’, schrijft de SP in haar programma. ‘Wij laten de huishoudens en het MKB niet langer de rekening betalen’. De partij wil grote vervuilers hogere belastingen opleggen, en de klimaatcrisis en de sociale ongelijkheid aanpakken met een Green New Deal. Onderdeel daarvan is een duurzame boerenlandbouw. Dat moet een sector worden waarin boeren de kost verdienen door op een gezonde manier te produceren. De huidige landbouw is in socialistische ogen compleet uit zijn voegen gegroeid.
De SP belooft extra te investeren in het openbaar vervoer en in een nationaal bomenplan. Om de natuur te herstellen en CO2 op te slaan wordt er voor iedere Nederlander een boom geplant. Zeventien miljoen stuks dus, bij voorkeur op voormalige landbouwgrond. Tegelijkertijd moet de houtkap voor biomassa per direct gestopt. Net als de gaswinning en de Zeeuwse kerncentrale. Vliegen moet schoner en sowieso voor afstanden binnen de 750 kilometer minder aantrekkelijk worden. Wie veel vliegt, en dus mede-verantwoordelijk is voor de uitstoot van broeikasgassen, moet meer gaan betalen.
Over vliegen gesproken: als het aan de socialisten ligt wordt de KLM genationaliseerd. Of zoals ze dat een beetje verhullend opschrijven: de luchtvaartmaatschappij moet een publiek bedrijf worden. Logisch, vinden ze bij de SP, nu de luchtvaartmaatschappij zo afhankelijk is geworden van publieke steun. O ja, en Lelystad Airport? Laat dat maar lekker dicht.
Partij voor de Dieren: radicale krimp veestapel
‘Het is nu tijd voor plan B – omdat er geen planeet B is’. Zo begint het programma van de Partij voor de Dieren. De partij noemt economische groei niet de oplossing, maar het probleem. Letterlijk staat er: ‘Nederland kan niet de melkboer en de slager van de wereld zijn. Een radicale krimp van het aantal dieren in de veehouderij is noodzakelijk om boeren, dieren en natuur te bevrijden uit een doodlopend landbouwsysteem.’ De coronacrisis is een keerpunt. Een kans om definitief afscheid te nemen van ‘business as usual’.
De komende tien jaar zijn volgens de PvdD beslissend voor ons klimaat. ‘De energietransitie zal in het komende decennium plaats moeten vinden om gevaarlijke opwarming van de aarde te voorkomen (…) Nederland polderland is niet langer een vrijblijvend praathuis voor politieke partijen (…) maar zal zich als land dat goeddeels onder de zeespiegel ligt moeten weren tegen klimaatverandering. Wanneer we onze gebouwen benutten om energie op te wekken in plaats van energie te verspillen, kan dat een wereld van verschil maken.’
Net als Groen Links wil de partij een apart ministerie voor Klimaat. Het moet dezelfde status krijgen als het ministerie van Financiën: het beleid van andere ministeries wordt door hen voortdurend getoetst op duurzaamheid. Verder wil de PvdD de helft van de coronafondsen besteden aan investeringen die ten dienste staan van natuur, milieu, klimaat en duurzame, groene werkgelegenheid. Het aantal vliegbewegingen wordt verlaagd naar maximaal 300.000 per jaar. Maastricht Aachen Airport breidt niet verder uit, Vliegveld Twente en Lelystad Airport gaan niet open voor commerciële vluchten.
Tot slot
Duurzaamheid is de laatste jaren verworden tot een soort containerbegrip geworden. Wat partijen erover schrijven in hun verkiezingsprogramma’s gaat eigenlijk alle kanten op. Naar de ideeën over duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt hebben we bijvoorbeeld niet eens gekeken. De verschillende programma’s zijn bovendien lastig te vergelijken. Waar de ene partij (D66 bijvoorbeeld) meer dan 200 kantjes voor zijn ideeën nodig heeft, zet de SP zijn voorstellen in bullet points in amper dertig pagina’s op een rijtje. Toch ook maar de stem- en kieswijzer invullen dus.
