Het is niets om vrolijk van te worden, maar wel de nieuwe realiteit: overheden investeren fors in materieel, wapens en andere technologie om hun verdediging op sterkte te krijgen. Die realiteit heeft ook een economische kant: de Nederlandse defensie-industrie draait op volle toeren, bleek eerder dit jaar uit een rapport van Berenschot.
Nederland produceert geen munitie
Maar tussen alle radarapparatuur, schepen en onderdelen voor vliegtuigen valt op: Nederland produceert zelf geen complete wapens of munitie. Al in de jaren tachtig van de vorige eeuw sloot de laatste munitiefabriek en sindsdien is Defensie afhankelijk van import. In de jaren dat Defensie vooral in het nieuws kwam door alle bezuinigingen – er werd zelfs geoefend met houten granaten – kraaide daar geen haan naar.
Maar eigenlijk is het van de gekke, besloot Gerard Zondervan (61) twee jaar geleden. Een land moet zijn eigen munitie produceren. ‘Ik heb het ervaren tijdens de corona: als er crisis uitbreekt, is het echt ieder voor zich. En als Nederland bij een conflict betrokken raakt, geldt dat ook. Je moet dus niet alles maar uitbesteden en aan het buitenland overlaten. Laten we opnieuw munitie gaan produceren.’
Plan voor wapenfabriek
Misschien is het zijn Rotterdamse afkomst, maar Zondervan stroopte de mouwen op en maakte een plan voor een wapenfabriek. Nou had hij geen sjoege van militaire techniek. Sterker nog: hij is zelf nooit onder de wapenen geweest omdat hij werd uitgeloot voor militaire dienstplicht. Maar in de afgelopen dertig jaar bouwde hij wel een bloeiend handels- en productiebedrijf in de offshore-industrie op, met onder meer IPS Group en Maverick Valves, dat afsluiters voor gas- en olie-installaties produceert.
Een granaat is heel iets anders dan een flens, maar Zondervan weet hoe je een fabriek opzet. ‘En in de offshore ben je gewend probleemoplossend te denken, samen met je klant, en onder hoge tijdsdruk te werken.’ Maar met een uitgewerkt plan voor een munitiefabriek ben je er natuurlijk nog niet, zeker niet in Nederland. ‘Ik werd nogal meewarig aangekeken: heeft die wel verstand van wapens? Ik zeg ook niet dat het simpel is, maar kennis kun je in huis halen.’
Lees ook: Dit zijn 5 Nederlandse defensiekampioenen van de toekomst
AI Armaments kocht Amerikaans ingenieursbureau
En zo geschiedde. Zondervan richtte het bedrijf Artillerie Inrichtingen Armaments (AI Armaments) op, een verwijzing naar een oude wapenfabriek van de Nederlandse Staat, waar van 1679 tot 2003 zware wapens en munitie werden gemaakt. AI Armaments ging op zoek – en is dat nog steeds – naar een Nederlandse productielocatie voor een munitiefabriek. Een hal van ongeveer 40.000 tot 50.000 vierkante meter is nodig, waar uiteindelijk 500 miljoen patronen per jaar gemaakt zouden kunnen worden door honderden werknemers.
Intussen nam AI Armaments in de VS het militaire ingenieursbureau Nostromo over, specialist in de ontwikkeling van onder meer munitie en drones, die zijn adviezen en patenten levert aan de industrie. Daarmee haalde Zondervan de kennis en productie op kleine schaal naar zich toe. Nostromo heeft bovendien een goede naam in de defensiewereld.
Granatenfabriek in Engeland
In Engeland legde hij de hand op een fabrieksterrein in Middle Wallop, bij Salisbury. ‘Vlak bij een militair vliegveld waar in de Tweede Wereldoorlog de gliders vertrokken die bij Arnhem en Nijmegen parachutisten dropten.’ In Engeland komt de eerste productielijn voor 40 millimeter granaten, Zondervan verwacht volgend jaar de eerste machines. ‘Er staat al een team klaar om die te installeren en de vergunningen en certificaten te regelen.’
Zondervan maakt vaart. Hij heeft in anderhalf jaar tijd een miniconglomeraat gebouwd rond zijn plan voor een Nederlandse wapenfabriek. Inmiddels is de geloofwaardigheid van de militaire startup ook gegroeid. ‘De contacten met de Nederlandse Defensie waren van begin af aan prima, maar vanaf begin dit jaar is de samenwerking echt beter geworden.’
Defensie werkt 500 procent anders als klant
De communicatie met Defensie liep totaal anders dan Zondervan gewend was in de offshore. ‘Je bent gewend naar klanten toe te stappen: waar kunnen we je mee helpen? Maar aanvankelijk hielden ze de boot af, waarschijnlijk bang dat het geld ging kosten. Daar kan ik me ook wat bij voorstellen na 30 jaar bezuinigen. Nu is geld geen punt meer, maar is personeel de bottleneck.’
‘Op alle niveaus’ heeft AI Armaments inmiddels contact. ‘En ik heb geleerd dat Defensie 500 procent anders werkt dan mijn klanten in de olie en gas. Daar zijn ze wat korter van stof. Daar zet je iets op een half A4’tje, bij Defensie krijg je 10 pagina’s, met op de laatste pas iets nieuws. En het blijkt een voordeel dat ik nooit in dienst ben geweest, want je wordt toch altijd beoordeeld naar je rang in het leger.’
Munitie ontmantelen met robots
Dat AI Armaments op de kaart staat bij Defensie, blijkt onder meer uit de deal die het sloot met weer een andere nieuwe bv van Zondervan: AIA-REAS, een bedrijf dat munitie helpt op te ruimen en een joint venture met een ervaren Nederlandse expert, REAS Euro. Gezamenlijk met TNO gaat die een circulaire ontmantelingsstraat ontwikkelen, waarin onder andere met robots munitie op locatie kan worden onschadelijk gemaakt en ontmanteld.
‘Wij willen op die manier niet alleen het tekort aan munitie, maar ook het probleem met oude munitie oplossen.’ Die brede, circulaire aanpak onderscheidt AI Armaments van veel gevestigde concurrenten. ‘We kopiëren niet wat een ander doet, en hoeven daardoor ook niet de goedkoopste of de snelste te zijn. ‘
Zondervan heeft zelfs een contract voor de levering van granaten gesloten, die hij uit de VS haalt. ‘Zo gaan we in anderhalf jaar tijd dit jaar al naar een omzet van 20 miljoen. Wat dat betreft gaan we veel harder dan ik had verwacht.’
Granaten voor en tegen drones
Dat is een voorproefje voor het echte werk. Net als andere ondernemers in zijn sector weet Zondervan dat je vooral met innovatie een plek kunt veroveren tussen de usual suspects die de grote defensieorders krijgen. Zijn ingenieurs werken daarom aan granaten voor speciale toepassingen die sinds kort hard nodig zijn op het slagveld: munitie voor het gebruik in én tegen drones. ‘Wat wij maken is geen drone, het is een wapen. En we maken ook niet de simpele granaten die iedereen maakt.’
‘Iedereen ziet in Oekraïne hoe drones de oorlogsvoering hebben veranderd. Zeker op het slagveld zelf, waar militairen het doelwit zijn, gewapend of niet. Ze vegen daar echt hun gat af met de Geneefse Conventies. Afschuwelijk natuurlijk, dus is het zaak om mensen op de grond de middelen te geven om zich daartegen te verdedigen. Een soort luchtafweer waarmee we straks onze troepen ook een kans geven.’
Stormloop op dronegranaat
AI Armaments ontwikkelt nu granaten in combinatie met drones die trefzekerder werken tegen tanks en andere drones dan de systemen die nu – soms houtje-touwtje – in het oosten de lucht ingaan. ‘En we maken alles zelf, ook omdat het veilig moet zijn en als we zaken willen doen met Defensie een Chinese drone uit den boze is.’
De eerste prototypes bevestigen dat Zondervan goed zit. Hij is net terug van Dalo, een meerdaagse bijeenkomst voor defensiebedrijven die de inkooporganisatie van het Deense leger organiseert. ‘Beurs is een groot woord: je krijgt een bouwhek toegewezen waar je een banner kunt ophangen.’ Maar daar gebeurde toch iets wat de ervaren ondernemer nog nooit had meegemaakt. ‘Ik zit dagen na afloop nog te denken: wat is ons hier overkomen?’
AI Armaments werd zo’n beetje bestormd toen ging rondzingen dat het een interessant anti-droneproduct had meegenomen naar Denemarken. ‘Het is echt ongelofelijk hoeveel special forces zijn langsgeweest, plus Europese militairen, tot de Navo en het Amerikaanse leger aan toe. Luchtafweer was tot nu toe op radar gebaseerd, onze granaat bestond nog niet, zeker niet met die grote nauwkeurigheid. We hadden nauwelijks tijd om naar het toilet te gaan.’
Lees ook: Robin Radar kan drones spotten, sinds de inval in Oekraïne loopt het storm
Buitenstaander ontwikkelt sneller
Hoe snel kan het met 35 medewerkers nog steeds bescheiden AI Armaments die prototypes in productie nemen? Zondervan heeft er vertrouwen in dat zijn bedrijf sneller kan ontwikkelen dan de gevestigde orde, ook doordat het als buitenstaander volgens nieuwe concepten denkt. ‘We zijn nu aan het opschalen en we komen binnenkort met een nieuwe belangrijke samenwerking. Ik wil november 2025 onze dronelijn helemaal productiegereed hebben.’
Maar hoe zit het nu met die Nederlandse wapen- of munitiefabriek? Die komt er. Niet volgend jaar al, maar er is beweging. ‘De vorige minister wilde vooral alles uit het buitenland halen, inmiddels zit er een nieuw parlement en een opvolger.’ Stomtoevallig komt Defensieminister Ruben Brekelmans uit Oisterwijk, sinds jaar en dag de uitvalsbasis van Zondervan. ‘Nee, met carnaval spreken we elkaar niet, dan maak ik altijd dat ik wegkom.’
Defensie-orders lastig, banken kopschuw
Toch zat ook het vorige kabinet niet stil. Er is een wet in de maak die het verder opschalen van de Nederlandse defensie- en veiligheidsindustrie moet bevorderen. Voor de zomer bepleitte Zondervan nog in een Kamerhoorzitting het belang van munitiefabricage in Nederland. En ondanks dat zijn sector de wind mee heeft, is er nog wel wat te wensen. ‘Defensie betaalt na 30 dagen. Daar maak je het startups als de onze behoorlijk moeilijk mee, want we krijgen echt geen bankgarantie voor de bedragen die met defensie-orders zijn gemoeid.’
Want ook al is defensie hard aan het groeien, banken gaan er nog niet vol voor. ‘Bij de grote banken konden we niet eens een rekening openen, al is er een die anderhalf jaar na dato toch weer met ons wil praten.’ Hetzelfde geldt voor investeerders: een startup die granaten en ander wapentuig produceert, ligt gevoelig. Gevoeliger dan een defensiebedrijf waarvan de producten geen menselijke slachtoffers maken.
Lees ook: Avalor AI laat straks militaire drones in Oekraïne autonoom hun werk doen
Pensioenfondsen investeren selectief
Ook van de pensioenfondsen die de afgelopen tijd hun steun toezegden aan de defensie-industrie verwacht de ondernemer niet een-twee-drie investeringen. ‘Ze blijven toch selectief in wat ze doen, zelfs Invest-NL, dat toch behoorlijk wat geld van de staat investeert in startups. Als ik de interesse zie die we nu krijgen uit het buitenland, verwacht ik uiteindelijk dat we daar eerder aansluiting vinden.’
Het AIA-imperium is daarom tot nu toe 100 procent gefinancierd door Zondervan zelf. ‘Ik heb het goed gedaan en ik kan toch geen twee biefstukken per dag eten. En alle ondernemers weten: je doet het niet voor het geld. Wel is het zo dat de groei vele malen sneller zou kunnen gaan met extern kapitaal of financiering. Wat mij betreft laten we hier dagelijks zien hoe innovatief Nederlandse defensiebedrijven kunnen zijn, dat bevestigt de belangstelling uit het buitenland.’
‘Zelf ben ik 61, maar ik heb kinderen en kleinkinderen die nog wel het grootste gedeelte van hun leven voor zich hebben terwijl de wereld behoorlijk veranderd is. Die gun je toch een veilige toekomst.’
