Geen producten in je winkelwagen.
Bestuursvoorzitter Willem van der Leegte was er vroeger wel van overtuigd dat binnen VDL Groep best tweehonderd bedrijven kunnen worden gemanaged.
De teller bij het familiebedrijf staat nu op 108 stuks, verdeeld over vijf werelden en groeimarkten: hightech, energy, infratech, mobility en foodtech. Ze maken allemaal andere producten – van intelligente komkommerplukkers tot waferhandlers voor chipmachines – en bedienen tienduizenden klanten verspreid over 110 landen.
‘Het managen lukt aardig, ik ben goed in het overzicht behouden op basis van eigen lijstjes en cijfers’, vertelt Van der Leegte tegen MT/Sprout. ‘We zijn ook erg operationeel betrokken bij alle bedrijven. Daar zit een systematiek achter. Elke week bespreken we de helft van alle bedrijven in een hoog tempo. Maar qua besturing zitten we wel aan onze limiet nu.’
Alles uit de kast voor Born
Bij de groep werken 15.000 mensen, de omzet ligt ruim boven de 6 miljard euro en er zijn vestigingen in negentien landen. Toch beschouwt Van der Leegte het bedrijf nog altijd als één van zijn kinderen. En dat roept een enorm verantwoordelijkheidsgevoel op.
‘Het afbouwen van de werkgelegenheid bij VDL Nedcar in Born, daarvan hebben we met z’n allen wel wat nachten wakker gelegen. Dat doet gewoon ontzettend pijn. Voor een gewone bestuurder is dat part of life. Bij ons is dat een deel van onze familiehistorie.’
‘Het bedrijf en de familie, die kun je niet van elkaar scheiden. Niet bij de goeie dingen, niet bij de slechte dingen. Dat is zo in elkaar verweven.’ Dat verklaart ook waarom Van der Leegte alles uit de kast trekt om de capaciteit van de fabriek in Born weer op te vullen.
Terughoudend in defensie
Een van die activiteiten is gaan produceren voor de defensie-industrie. VDL Defence Technologies bestaat al in de groep, maar dat is vooral actief met ondersteunend materiaal, zoals de bepantsering van voertuigen.
‘We zijn altijd zeer terughoudend geweest in meer doen dan ondersteunende activiteiten op vooral mobiliteit. Daarvan zeggen we nu: dat is misschien wel wat naïef gedacht. Het is natuurlijk makkelijk om te zeggen: nee, wij staan voor vrede. En vrede is vanzelfsprekend.’
‘Ik denk dat de oorlog in Oekraïne wel aangetoond heeft dat dat niet zo is. Het is toch dichter bij huis dan we hadden kunnen vermoeden. We willen het bedrijf beter maken, schoner maken, duurzamer, maar uiteindelijk heeft dat geen waarde als we niet veilig zijn als maatschappij. Dat klinkt een beetje hol, maar daarin zit wel de kern.’
‘Als je die veiligheid wil creëren, dan zul je als industrieel bedrijf ook je verantwoordelijkheid moeten nemen als er een beroep op je wordt gedaan. Dan moet je misschien meer in defensie doen dan ondersteunende activiteiten. We kunnen wel jeeps bepantseren, maar daarmee alleen gaan we de oorlog niet winnen.’
Lees ook: Dit zijn 5 Nederlandse defensiekampioenen van de toekomst
Productie van drones
Hij staat niet onder druk van de politiek, maar Born staat wel op de radar van Den Haag. Ook omdat er duizenden banen verloren zijn gegaan. ‘Als er dan wordt geopperd: kun je meer aan defensie doen? Dan willen wij daar best over meepraten.’
Van der Leegte is in gesprek met overheden en met grote defensiefabrikanten. VDL zal namelijk zelf geen oorlogstuig gaan ontwikkelen. Dat duurt jaren en die tijd is er gewoon niet. ‘Wij zullen altijd samenwerken met een partij die al een product op de markt heeft.’
Hij denkt aan het in serie produceren van drones, aan het ontwerpen en engineeren daarvan. Niet de huis-tuin-en-keuken-drones en ook niet de drones die 100 miljoen euro of meer kosten. Maar wel ergens daar tussenin, ‘het iets hogere technologische gedeelte.’
Dilemma: andere wapens
Is het produceren van andere wapens of munitie een optie? ‘Ik ben voorzichtig met ja en nee te zeggen. Ik ben graag naïef in dat soort dingen. Dat moeten wij niet willen, denk ik dan.’
‘Onze overheden kopen die wapens en munitie vandaag wel in. De militairen hebben die nodig om ons te kunnen verdedigen. We kunnen ze niet naar het front sturen met een houten geweer en ze pang laten roepen.’
‘Hoever ga je daar nu in? Dat is een persoonlijk dilemma. Je hebt producten die je voor meerdere zaken kunt gebruiken. Een voertuig kun je gebruiken om kinderen naar school en militairen naar het front te brengen. Dat is ethisch tot een bepaald niveau.’
‘Aan zo’n voertuig kun je ook iets ophangen waarmee geschoten kan worden. En dan heb je nog munitie die gebruikt kan worden om te doden. Van die laatste twee zijn wij altijd ver weggebleven.’
Meerdere pijlers bouwen
Het is nog zoeken naar de positie die het bedrijf wil innemen. ‘We zijn nog niet zover dat we hard roepen dat we daar nu wel voor openstaan. Je moet niet alleen naar je hart luisteren, maar ook altijd dicht bij je hart blijven.’
Het produceren voor defensie is één van de pijlers onder het plan dat Van der Leegte heeft om de fabriek in Born weer tot leven te wekken. Een nieuwe grote autobouwer heeft zich nog altijd niet gemeld.
De Amerikaanse elektrische autofabrikant Rivian trok zich op het nippertje terug, omdat het bedrijf in de VS staatssteun kon scoren met de inflation reduction act van de regering-Biden. ‘Ook de Chinese autobouwers willen niet deze kant opkomen. Het is gunstiger voor ze om auto’s in China te maken en die vervolgens naar Europa te verschepen.’
Maar Van der Leegte wil ook niet langer afhankelijk zijn van één grote klant voor het terrein van VDL Nedcar. ‘Het landschap van de autobouw is ontzettend disruptief. Je ziet veel startups met grote plannen die het niet halen. En de Europese auto-industrie staat onder druk vanwege de massa aan Chinese elektrische modellen.’
Lees ook: Chinese stekkerauto’s veroveren de Europese markt
Overal gebrek aan ruimte
Is er nog grootschalige autobouw mogelijk in Born? Ja, zegt hij, ‘maar de markt is daar op dit moment niet gunstig voor’. Het antwoord hierop is verder verbreden. Auto’s bouwen is nog altijd een belangrijke pijler, maar een andere is duurzame technologieën voor mobiliteit ontwikkelen.
Het VDL Mobility Innovation Centre is bezig met waterstoftechnologie, de assemblage van batterijpakketten, het ontwikkelen van autonoom rijdende shuttles en andere ‘people movers’ in Born. Van der Leegte ziet Born tot slot als een oplossing voor andere bedrijven in de groep.
‘Onze bedrijven zijn voorgesorteerd op veel groeimarkten, maar we hebben overal te maken met vraagstukken rond schaarste. We kunnen de ruimte niet krijgen, we kunnen de mensen niet krijgen en er is de schaarste aan energie. Het stroomnetwerk zit compleet vol.’
‘Op veel vlakken zitten we nu vast, maar op één locatie is dat niet zo. Dat is in Born. We gaan daar onze groei doorontwikkelen.’ Dat is meteen de laatste pijler: bedrijven uit de groep die gespecialiseerd zijn in mobiliteit overbrengen naar Limburg. ‘VDL Special Vehicles zat bijvoorbeeld op twee locaties, in Venlo en in Eindhoven. Die hebben we nu samengebracht in Born.’
Impact van slowbalisation
Als het in Nederland niet lukt, dan is er natuurlijk nog heel wat ruimte in de rest van de wereld. Van der Leegte is juist altijd een groot voorstander geweest van zoveel mogelijk maakindustrie in West-Europa. Maar hij loopt ook aan tegen ‘de driedeling’ tussen de VS, Europa en Azië.
‘De globalisering is helaas tot stilstand gekomen, zelfs een stukje achteruitgezet.’ Dat fenomeen heeft een naam: slowbalisation. Een van de consequenties hiervan is dat VDL nog meer moet gaan internationaliseren. De bouw van een nieuwe fabriek in Vietnam, gericht op de halfgeleiderindustrie, is net gestart.
‘We doen dat om onze positie hier in Noordwest-Europa verder te versterken. We willen geen banen verplaatsen naar elders, omdat we dan meer kunnen verdienen. Dat past niet bij ons.’ Hij moet op die drie continenten aanwezig zijn, anders is dat ‘ingewikkeld voor de klanten.’
‘Die zijn daar namelijk zelf en ze willen ook lokaal ondersteund en beleverd worden. Maar als je drie fabrieken nodig hebt in plaats van één, dan ben je per definitie minder efficiënt. En dan heb je meer mensen nodig, terwijl we al zo weinig mensen hebben om de banen te vullen.’
Van der Leegtes visie voor de toekomst is juist meer internationale samenwerking, vooral op technologisch vlak. ‘Dan zijn we ook in staat om minder honger, minder conflicten en minder oorlog te hebben.’
‘Ik geloof dat technologie de enige manier is om deze problemen op te lossen. Wie denkt dat het zonder technologie kan, is naïef. We kunnen niet allemaal weer terug naar het kweken van groenten in onze eigen tuin. Daar hebben we de ruimte niet voor.’
ChatGPT komt er niet in
Op zijn radar voor de lange termijn staat uiteraard ook generatieve AI. Dat past perfect bij het DNA van VDL als hightechconcern. Alle bedrijven in de groep experimenteren en innoveren ermee. Voor het voorspellen van preventief onderhoud van bussen en machines, het inspecteren van laklagen op auto’s, het verminderen van minuscule stofdeeltjes in de cleanroom…
Maar ChatGPT komt er niet in bij VDL. Die technologie heeft hij ‘uit alle systemen geweerd’. Van der Leegte wil geen vertrouwelijke gegevens op straat laten belanden. VDL heeft als groep een eigen, interne chatbot opgezet en die werkt ook prima.
‘Vroeger stelde ik vragen aan onze financiële afdeling. Dan begonnen ze met drie man ingewikkelde presentaties te maken. Nu stel ik ze aan onze chatbot. Dan krijg ik die antwoorden er zo uit. Dus het is wel efficiënter.’
Toch stelt hij zich wel vragen bij al dat gemak. Hij ziet ook ‘de schaduwkant’ van generatieve AI. ‘We moeten blijven opletten. AI als gereedschap om productiever te zijn, daar ben ik het volledig mee eens. Maar we gaan naar automatismen, waardoor we zelf niet meer nadenken, niet meer controleren. Dan loop je het risico op falen.’
Lees ook: AI richt nu al schade aan, zegt deze techfilosoof
Analytisch vermogen ontwikkelen
‘Als wij afgaan op de uitkomst die een computer uitspuwt, dan worden de rollen straks omgedraaid. Dan komen wij in dienst te staan van een computer. Ik ben niet van de complottheorieën, want ik ben redelijk nuchter. Maar ik zie wel dat het zelf nadenken naar de achtergrond gaat. Daar moeten we alert op zijn.’
‘De generatie van mijn kinderen is ontzettend intelligent, maar ze kunnen niet één telefoonnummer onthouden. Nu is dat op zichzelf niet zo productief, maar het gaat om dat leren, om dat analytisch vermogen ontwikkelen, dat moeten we blijven kunnen. We mogen niet afhankelijk worden van machines.’
