Het leek zo’n impossant plan. Een groep zelfstandig ondernemers uit Groningen begon in 2015 een experiment rondom het veelbesproken onvoorwaardelijk basisinkomen, een theorie die ooit werd geïntroduceerd door Thomas More in zijn boek Utopia in 1516. Hierbij krijgen burgers maandelijks een standaardinkomen, zonder daar iets voor te hoeven doen.
Groningse zelfstandigen
Het idee werd geïntroduceerd in 1516
Sympathisanten van het Groningse project konden online een donatie doen en zich ook zelf inschrijven voor een jaarlang gratis geld. Telkens als 12.000 euro verzameld was, zou iemand uit die poule voor één jaar 1000 euro per maand ontvangen, zonder dat daar een tegenprestatie voor stond.
De zelfstandigen hielden ondertussen bij wat de participanten met zo’n onvoorwaardelijk basisinkomen zouden doen. Zij vermoedden dat deze maandelijkse kapitaalinjectie een positieve invloed op de levens van de respondenten zou hebben. Uit eerder onderzoek in Namibië en Canada bleek al dat mensen gezonder werden, dat de criminaliteit daalde en participanten nauwelijks minder gingen werken.
Deregulering
Volgens de Groningse initiatiefnemers zou een onvoorwaardelijk basisinkomen daarnaast de groeiende ongelijkheid in de wereld een halt kunnen toeroepen. Daartegenover zou staan dat, indien uitgevoerd, het idee korte metten zou maken met alle andere financiële regelingen, zoals huurtoeslag, bijstand en de zorgtoeslag.
Het basisinkomen zou voor minder financiële regels zorgen
Een vergroting van de gelijkheid tegenover een deregulering heeft er door de jaren heen voor gezorgd dat het idee bij zowel linkse als rechtse denkers interesse opwerkte: van Martin Luther King Jr. tot Richard Nixon.
Door onder meer de lagere zorgkosten en het doorstrepen van financiële regels zou een dergelijke financiële injectie mogelijk te financieren zijn, stelden onderzoekers. Of de resultaten echt zo rooskleurig zijn? Tegenstanders wijzen erop dat het plan toch onbetaalbaar zou kunnen zijn en dat mensen er lui door worden. Om te onderzoeken wie er gelijk heeft, is nieuw onderzoek nodig, zo ging het idee.
Weinig animo
Het enige probleem voor de Groningers: met het overwaaien van de aanvankelijke media-interesse daalde ook de animo onder het publiek. Nu, twee jaar verder, zijn er nog maar twee basisinkomens gefinancierd, terwijl de zelfstandigen aanvankelijk hoopten op 20 participanten. Het derde basisinkomen is nog voor geen kwart gefinancierd en de organisatoren denken erover hun experiment na deze crowdfund-sessie te beëindigen.
Een crowdfund-initiatief, dat blijkt dus niet te werken in Nederland. Dan maar naar de politiek? In Finland wordt sinds dit jaar een – afgeslankt – experiment gehouden, waarbij 2000 mensen maandelijks 560 euro krijgen voor twee jaar. Hun stressniveau blijkt er lager door te worden. In Den Haag is er voorlopig geen draagvlak voor een experiment met het onvoorwaardelijk basisinkomen. Een proef van gemeente Terneuzen werd tegengehouden.
Sam Altman financiert een experiment met het basisinkomen in Californië.
Silicon Valley
Heel anders gaat het er aan toe in Silicon Valley. Van Mark Zuckerberg (Facebook) tot Elon Musk (Tesla) en van Pierre Omidyar (Ebay) tot Sam Altman (Y Combinator, foto boven), ze zijn allen pleitbezorger van het zogeheten UBI: het Universal Basic Income. Opmerkelijk is het wel: terwijl het onderwerp in Nederland een zachte dood dreigt te sterven, gaan Silicon Valley-ondernemers ermee aan de haal.
Automatisering
Pierre Omidyar (Ebay) investeerde 493.000 dollar in een experiment
De hoofdmotivatie van al deze ondernemers is hetzelfde: door de digitale revolutie – door hun bedrijven ingezet – ontstaat automatisering op de werkvloer. En dat leidt, zo denken zij, uiteindelijk tot een aanzienlijke toename van het aantal werklozen.
Uit een Oxford-studie uit 2013 bleek dat 47 procent van alle Amerikaanse banen de komende twintig jaar wordt bedreigd door AI en automatisering. Bedenk maar: door de zelfrijdende auto’s zijn er straks geen chauffeurs meer nodig, door dronetechnologie sterft de postbezorger uit, door snelle afrekenservices is er geen kassapersoneel meer nodig en ga maar door. Vooral repetitief werk dreigt door de robot te worden ingehaald.
Natuurlijk is dit geen exacte wetenschap. Zo kunnen er nieuwe banen in de plaats komen voor de oude. Een veel genoemd voorbeeld is bijvoorbeeld die van de social media-manager, die je tien jaar geleden nog niet had. De Europese OESO is voorlopig minder pessimistisch en houdt het op een automatisering van 10 procent van de banen.
Toch sorteren de steenrijke ondernemers voor op een mogelijk dystopisch toekomstscenario. Zo investeerde Omidyar 493.000 dollar in een experiment met het basisinkomen in Kenia, waarbij 26.000 burgers gratis geld krijgen. Altman zoekt het dichter bij huis, en voorziet nagenoeg 50 huishoudens in de Californische stad een bedrag van maximaal 1500 dollar per maand.
Armoede
“Ik […] denk dat het onmogelijk is om werkelijke gelijke kansen te hebben zonder een versie van een gegarandeerd inkomen”, schreef Altman in een blogpost. “[…] door zoiets als dit te doen kunnen we uiteindelijk echte vooruitgang boeken ten opzichte van het uitbannen van armoede.”
Sam Altman (Y Combinator) wil armoede terugdringen
Het basisinkomen als mogelijke rem op de wereldwijd toenemende ongelijkheid, zo benadrukt Altman dus. Een oplossing lijkt in ieder geval nodig voor de VS, waarin 47 miljoen inwoners onder de armoedegrens leven, terwijl het inkomen van de rijkste 0.001% in 24 jaar tijd maar liefst 636% is gestegen.
Ze zeggen het niet met zoveel woorden, maar een stijging van de armoede betekent uiteindelijk ook dat minder mensen je product kunnen kopen. Als ondernemer wil je voorkomen dat de koopkracht daalt. De Silicon Valley-ondernemers doen hierdoor wat denken aan autoproducent Henry Ford, die het salaris van zijn medewerkers begin vorige eeuw verhoogde, onder meer zodat meer mensen auto’s konden kopen.
Elon Musk denkt dat mensen dankzij gratis geld meer tijd krijgen om iets te doen met hun interesses.
Innovatie
Mark Zuckerberg hamert op innovatie
Maar het draait om meer, stelt de in mei uit de kast gekomen basisinkomen-pleitbezorger Zuckerberg: innovatie. Ook Musk haakt aan op deze gedachte: mensen krijgen er meer vrije tijd door, waardoor ze sneller iets zullen doen met hun interesses.
En wat gebeurt er als je de hele tijd bezig bent met wat je leuk vindt? Dan ontstaat ondernemerschap. Zo’n basisinkomen zou dus kunnen leiden tot nieuw ondernemerschap. Maar goed, of het echt zo werkt? Daar is dus eerst onderzoek voor nodig, getuige het werk van Altman en Omidyar.
Een vervolgvraag kan zijn: moeten Nederlandse bedrijven ook aan de haal met dit eeuwenoude gedachtegoed, dat door Silicon Valley nieuw leven wordt ingeblazen? Interessant in dit kader is een opiniestuk van Philips-columniste Saskia Nijs afgelopen weekend in het Financieele Dagblad.
Ze betreurt het feit dat de politieke besluitvorming rondom het basisinkomen “veel te langzaam” gaat. Nijs doet een oproep aan techbedrijven en startups om te helpen een experiment op te zetten. “Het is immers technologie die ons dwingt, maar ons tegelijkertijd ook de mogelijkheid biedt, om anders te kijken naar werk en inkomen.”
Foto’s: Sam Altman door TechCrunch, Elon Musk door OnInnovation en Mark Zuckerberg door Anthony Quintano.
