Dat big tech massaal mensen ontslaat, begon inmiddels te wennen. Facebook, Amazon, Twitter, Microsoft, Salesforce: tienduizenden werknemers zijn al geloosd. Als we in Nederlandse verhoudingen van big tech mogen spreken, komen Messagebird, Mollie en Bol.com naar boven als techbedrijven die de afgelopen maanden samen inmiddels rond de 1.000 banen hebben geschrapt.
Techstartups als banenmotor van Nederland
Daarbuiten bleven de klappen eigenlijk beperkt voor de sector. Begin december bracht Techleap zelfs nog een rapport uit waarin de Nederlandse techstartups en scaleups werden neergezet als banenmotor.
Het aantal banen bij jonge Nederlandse techbedrijven is het afgelopen jaar met 7,6 procent gegroeid tot 135.000 arbeidsplaatsen, turfde de startuplobby van prins Constantijn. Vooral groene startups, met name in de mobiliteit, konden rekenen op veel aandacht van investeerders.
En de groene werkgelegenheid had daar baat bij. Dankzij flinke investeringen konden impact-startups flink wat nieuwe mensen aannemen. Lightyear, EVbox en VanMoof werden met name genoemd als grootste werkgevers onder de impact-startups, met elk honderden werknemers in Nederland.
Opmerkelijk dat nog geen twee maanden later Lightyear en VanMoof er beroerd voorstaan, net als andere startups in de groene mobiliteit. Terwijl EVBox jaren achter de rug heeft van aanhoudende kwaliteitsproblemen en honderden miljoenen verlies.
Problemen bij Lightyear, VanMoof en GreenMo
Lightyear werd donderdag deels failliet verklaard. Dat betrof de dochter die was belast met de ontwikkeling van zijn eerste model, de Lightyear 0. Dat kost 620 van de in totaal 650 mensen waarschijnlijk hun baan.
Lees meer: Wordt Lightyear het nieuwe Tesla of gaat het Spyker achterna? 4 scenario’s
VanMoof wist op tijd nieuwe financiering op te halen, zodat de honderden banen daar vooralsnog nog veilig zijn. Maar GreenMo, aanbieder van elektrische scooters en (bak-)fietsen, ging woensdag failliet. Ook die is actief in groene mobiliteit, met 172 werknemers die voorlopig in spanning zitten of de curatoren een doorstart voor elkaar krijgen.
Het Techleap-rapport als kiss of death? Nee, natuurlijk. De directe oorzaken van de ellende bij Lightyear, VanMoof en GreenMo lopen behoorlijk uiteen, maar er is wel een gezamenlijke boosdoener die hun banenmotor laat sputteren: geld.
Geld is niet meer gratis
Geld is niet meer gratis. Sterker nog: nu de centrale banken de rente het afgelopen jaar met flinke stappen is opgeschroefd, levert geld zelfs geld op, ook als je het niet investeert in techstartups. Het betekent dat investeerders tegenwoordig andere keuzes maken dan pakweg twee jaar geleden. Zeker nu op de beurzen alle techaandelen extra hard zijn geraakt door een giftige cocktail van rente, inflatie en een post-coronadip.
De online verkopen explodeerden nog tijdens de pandemie, maar afgelopen jaar zakten ze op veel plaatsen in. De wereld en de manier waarop we werken en samenleven zouden nooit meer hetzelfde worden, maar ook dat valt tegen (of mee). Het leidde voor veel investeerders in techbedrijven, van webshops tot vergadertools en van boodschappenbezorgers tot fitnessplatforms, tot grote teleurstellingen.
Al in 2022 was goed voelbaar dat venturecapitalfondsen hun eigen spelregels aanpasten en de hand op de knip hielden. En ook al zitten ze daardoor inmiddels op een grote berg geld die in hun jargon dry powder heet, het kan nog wel even duren voordat ze de grootste gokjes weer aandurven.
En VanMoof, GreenMo en Lightyear zijn elk op hun eigen manier een vaantje dat aangeeft dat de wind uit een andere hoek is gaan waaien.
Lightyears ambitieuze autodroom
Lightyear heeft tot nu toe rond de 200 miljoen euro opgehaald voor zijn geweldige droom: een superefficiënte auto die deels op zonne-energie rijdt. De scaleup van Lex Hoefsloot was ook al een eind gekomen, deels onder het motto fake it until you make it.
De eerste exemplaren van de Lightyear 0 werden in Finland in elkaar geschroefd. Een gelegenheid waarvoor flink wat pers en andere relaties werden overgevlogen, want investeerders kun je verleiden met dergelijke mijlpalen.
Maandag bleek dat Lightyear er niet op tijd in slaagt de volgende (honderden) miljoenen op te halen die nodig zijn om zijn eerste limousine verder te bouwen. Inmiddels moet de volgende, nog grotere autodroom geldschieters alsnog hebberig maken: de betaalbare Lightyear 2. Die moet eind 2025 voor maximaal 40 mille van de band komen rollen.
Investeerders moeten wel snel en fors bijstorten, want de niet-failliete delen van Lightyear hebben op dit moment samen slechts 30 mensen op de loonlijst.
Lees ook: Mark Vletter kocht een van de eerste Lightyear-auto’s: ‘Ze deden echt niet alles perfect’
GreenMo vraagt faillissement aan
Ook Go Green, de in 2013 opgerichte specialist in elektrische mobiliteit, had een tijdlang niet over geld te klagen. De Rabobank zette in op de groene scaleup uit Waardenberg en in april 2021 haalde die nog 50 miljoen euro op bij BrandLoyalty-miljardair Robert van der Wallen. Go Green gaat dan ook slim twee markten tegelijk in.
Op de b2b-markt verhuurde en verleasde dochter GreenMo elektrische scooters en e-bikes, en voor de consumentenmarkt werd in 2019 Go Sharing opgetuigd, als aanbieder van deelscooters.
Die laatste valt buiten het faillissement. Het was in feite een van de vele klanten van GreenMo, dat met 35.000 voertuigen op de weg de marktleider was in de elektrische verhuur. Met naast zuster Go Sharing ook grote klanten als Thuisbezorgd, Domino’s, de politie en flitsbezorgers Flink en Getir.
Flitsbezorgers crashen, GreenMo voelt de gevolgen
Vooral die laatste klanten zullen de reden zijn dat curatoren Marc Udink en Bas Ebels in hun eerste analyse spreken van ‘neerwaartse marktbewegingen’ die maakten dat het geld opraakte in Waardenburg.
Het fenomeen flitsbezorging bestaat nauwelijks twee jaar, maar heeft in die korte tijd het straatbeeld in grote steden bepaald. Investeerders smeten met miljarden naar Getir, Flink, Gorillas en de rest, in een spel waarin ze in recordtijd tot unicorns werden opgepompt. Tot, inderdaad, het geld niet meer gratis was en de flitsbezorgers richting break-even moesten sturen.
Terwijl door de post-coronadip de bestellingen achterbleven, zorgde dat voor een shake-out in de flitsmarkt. In Nederland hebben we al afscheid genomen van Zapp, en Getir en Gorillas gingen samen. Het aantal elektrische GreenMo’s dat maaltijden en boodschappen bezorgt, zal flink zijn gedaald. Het maakt GreenMo dus indirect slachtoffer van de nieuwe tijd, waarin geld niet meer gratis is en investeerders in hun spreadsheets naar winst zoeken.
Zusterbedrijf Go Sharing blijft nu buiten het faillissement, maar is in november al drastisch teruggeschaald. In 32 van de 45 steden waar het bedrijf actief was, haalde het zijn deelscooters van de straat. De toelichting die het bedrijf van managing director Doeke Boersma zelf daarover gaf, is duidelijk: ‘In het huidige economische klimaat, waarin veel onzekerheid in de markt is, zijn investeerders terughoudend om in deelbedrijven te investeren. Daarom hebben wij besloten om eerst te focussen op het rendabel krijgen van ons systeem.’
VanMoof kampt met stroom aan klachten
Dan die andere banentopper onder de groene techstartups, VanMoof. Dat is toch weer een ander verhaal over hoe gebrek aan geld, maar ook een te veel aan geld een onderneming in de knoei kan brengen. De broers Taco en Ties Carlier bouwen al sinds 2008 aan hun fietsmerk, dat al goed groeide maar sinds de elektrificatie van zijn modellen echt de turboknop bedient.
Zo ingewikkeld als een zonneauto is een fiets met hulpmotor niet, maar de VanMoofs zitten wel bomvol elektronica en andere gevoelige techniek. De keuze om zoveel mogelijk daarvan onder eigen regie te ontwikkelen, lijkt verstandig voor een merk dat wereldwijd ‘a billion on bikes‘ wil krijgen.
En dapper is het ook: een eigen assemblagefabriek in Taiwan; onderdelen niet van de plank rukken maar op specificatie laten ontwikkelen; alles anders doen dan de Gazelles en Sparta’s.
VanMoof kampt met stroom aan klachten
De eerste op die manier geproduceerde VanMoof ging voor 2 mille in de verkoop – dat bleek niet vol te houden. Want om voor een scherpe prijs de VanMoof op de markt te krijgen, waren door die eigenzinnige aanpak forse volumes nodig. En inderdaad: flink wat geld.
VanMoof gold zelfs als the most funded e-bike company in the world toen het in 2021 128 miljoen dollar ophaalde voor zijn volumespel. Het nieuwe doel: in vijf jaar tijd 10 miljoen fietsen verkopen. Onlangs bleek dat de verliezen net zo hard groeien als de omzet.
Een deel van de tegenvallende kosten werd veroorzaakt door de garantie op de bovengemiddeld vaak haperende hightechfietsen, blijkt uit het voorlopige jaarverslag over 2021 en deels 2022. En ondanks prijsverhogingen richting 3.000 euro legt VanMoof nog steeds toe op elk verkocht exemplaar.
Zo’n gesubsidieerd aanbod herkennen we van de flitsbezorgers en – wat langer geleden – Uber. Maar dat was dat de tijd dat het unicornspel nog werd gespeeld om gigantische groeicijfers en leveren onder kostprijs om concurrenten voor te blijven. De tijd van gratis geld.
Die tijd is nu voorbij. Bestaande investeerders moesten bijstorten om VanMoof overeind te houden, meldde het FD onlangs. Het geeft VanMoof weer even de tijd om het hippe fietsmerk op de rit te krijgen. Zonder het lekkere rugwindje van de unicornzomer, maar nu over een hobbelig en ouderwets Hollands dijkweggetje, tegen de wind in.
Lees meer over startups en groeistrategie:
- Groeien zonder extern kapitaal: 10 tips bij het bootstrappen van je startup
- Zo bepaal je de waardering van je startup
- Wat je kunt leren van deze meesters in opschalen: 4 inzichten
