1. Wat is een AI-fabriek?
Een AI-fabriek is in essentie een geavanceerde supercomputer met de benodigde infrastructuur om kunstmatige intelligentie te ontwikkelen en te trainen. Het is een faciliteit waar bedrijven, onderzoekers en overheidsinstellingen toegang krijgen tot enorme rekenkracht voor het bouwen van AI-modellen.
Op dit moment hebben vooral grote techbedrijven zoals Microsoft, Google en Amazon toegang tot zulke rekenkracht, legt AI-professor Tom Heskes van de Radboud Universiteit uit aan RTL Nieuws. Een eigen AI-fabriek zou het voor Nederlandse partijen mogelijk maken om zelf AI-toepassingen te ontwikkelen zonder afhankelijk te zijn van Amerikaanse techbedrijven.
Een AI-fabriek bestaat uit vier cruciale componenten: een datapijplijn die gegevens voorbereidt voor AI-verwerking, faciliteiten voor het ontwikkelen van algoritmes, een krachtige software-infrastructuur met supercomputers voor AI-training, en een experimenteerplatform om AI-modellen te testen en te evalueren.
2. Welke plannen heeft de EU voor AI-fabrieken?
De Europese Commissie heeft december vorig jaar plannen onthuld om 1,5 miljard euro te investeren in zeven AI-fabrieken. Deze komen in Barcelona, Bologna, Kajaani, Bissen, Linköping, Stuttgart en Athene. Het doel is om Europa minder afhankelijk te maken van Amerikaanse techbedrijven en innovatie te stimuleren bij Europese startups en onderzoeksinstellingen.
Elke fabriek krijgt een eigen specialisatie. Zo richt de faciliteit in Bologna zich op agrifood en cybersecurity, terwijl in Luxemburg de focus ligt op ruimtevaart en financiën. De eerste fabrieken moeten in 2025 operationeel zijn.
De EU-investeringen maken deel uit van een breder plan om van Europa een ‘AI-continent’ te maken, zoals EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen het noemt. Vijf van de zeven locaties krijgen volledig nieuwe AI-geoptimaliseerde supercomputers, terwijl in Spanje en Griekenland bestaande systemen worden geüpgraded.
3. Waarom wil Nederland een eigen AI-fabriek?
Nederland wil niet achterblijven in de AI-revolutie en ziet een eigen AI-fabriek als cruciaal voor de digitale toekomst. Een belangrijke drijfveer is het streven naar autonomie: Nederlandse bedrijven en onderzoekers moeten minder afhankelijk worden van buitenlandse partijen voor hun AI-ontwikkeling. Door eigen faciliteiten te hebben, kunnen ze zelf controle houden over hun AI-projecten en -toepassingen.
Daarnaast ziet het kabinet een AI-fabriek als aanjager van innovatie in het Nederlandse bedrijfsleven. Vooral startups en scaleups zouden profiteren van toegang tot de enorme rekenkracht die ze zelf nooit zouden kunnen bekostigen. Dit moet hen helpen om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen en zo hun concurrentiepositie te versterken.
Een eigen AI-fabriek zou bovendien Nederlands positie als innovatief techland kunnen verstevigen. Het past in de bredere ambitie om voorop te lopen in digitale ontwikkelingen en een aantrekkelijke vestigingsplaats te zijn voor technologiebedrijven.
Vooral voor de overheid is eigen rekenkracht belangrijk. Staatssecretaris Szabó van Digitalisering verwacht dat vrijwel alle overheidsprocessen AI gaan gebruiken. ‘Per uitvoeringsproces kunnen we binnenkort vier of vijf AI-systemen hebben’, zei hij in de podcast BNR Digitaal. Denk aan chatbots bij de Belastingdienst of systemen voor fraudedetectie. Door deze systemen te laten draaien op eigen infrastructuur, houdt de overheid meer controle over gevoelige data en kritieke processen.
Lees ook: Datakolonialisme: de verborgen uitbuiting achter de AI-revolutie
4. Welke stappen heeft Nederland al gezet?
Minister Beljaarts van Economische Zaken heeft begin januari gesprekken gevoerd met Nvidia en AMD in Silicon Valley. Nvidia heeft volgens de minister de kennis en apparatuur die nodig is voor het bouwen van een AI-fabriek. De gesprekken zijn een cruciale stap, omdat er wereldwijd veel vraag is naar de benodigde technologie. ‘Voordat er een schep de grond in kan, moeten we zeker weten dat de vereiste kennis en hardware beschikbaar is’, zei Beljaarts op de website van de Rijksoverheid.
Daarnaast werkt staatssecretaris Szabó van Digitalisering aan een concreet plan met financiering en partners. De overheid ziet de AI-fabriek als onderdeel van een bredere strategie om een sterk Nederlands AI-ecosysteem op te bouwen.
Het kabinet heeft ook een confirmation letter ontvangen van Cedars Sinai Intellectual Property Company, een investeringsfonds uit Los Angeles. Dit fonds wil in samenwerking met het Netherlands Foreign Investment Agency een fonds in Nederland oprichten, wat mogelijk kan bijdragen aan de financiering.
5. Wat kost een AI-fabriek?
De geschatte kosten voor een Nederlandse AI-fabriek liggen tussen de 200 en 300 miljoen euro. Dit bedrag steekt schril af tegen de investeringen van Amerikaanse techbedrijven: Microsoft investeert dit jaar 80 miljard dollar in AI, Google 100 miljard dollar over meerdere jaren, en Amazon heeft aangekondigd 11 miljard dollar te investeren in cloud- en AI-faciliteiten.
Maarten Sukel, AI-expert van de Universiteit van Amsterdam, waarschuwt dat de Europese investeringen te beperkt zijn om te kunnen concurreren met de VS. ‘Het gat tussen de EU en de VS is de afgelopen jaren alleen maar groter geworden’, stelt hij in gesprek met Innovation Origins. Tussen 2018 en 2020 verdubbelde het investeringsverschil tussen de EU (10,7 miljard euro) en de VS (21,1 miljard euro).
Lees ook: AI richt nu al schade aan, zegt techfilosoof Aaron Mirck
6. Maakt Nederland serieus kans op een AI-fabriek?
De kansen voor Nederland lijken beperkt nu de EU al zeven locaties heeft aangewezen voor AI-fabrieken. Toch ziet het kabinet mogelijkheden voor een eigen faciliteit, los van het EU-initiatief.
Een voordeel is dat Nederland al een sterke techsector heeft en ervaring met hoogwaardige technologie door bedrijven als ASML. Nadeel is dat Nederland volgens de Global AI Index is gezakt van de elfde naar de dertiende plaats wereldwijd qua AI-ontwikkeling. Nota bene Google waarschuwde Nederland vorig jaar voor de achterstand op AI-gebied.
Hoewel Nederland niet kan concurreren met de enorme investeringen uit de VS, zijn er wel mogelijkheden om zich te onderscheiden. Professor Heskes van de Radboud Universiteit adviseert om niet te focussen op grootte, maar op deelsectoren. Door bijvoorbeeld in te zetten op energiezuinige AI-systemen zou Nederland kunnen inspelen op de groeiende behoefte aan duurzame technologische oplossingen. Dat kan volgens hem een belangrijk concurrentievoordeel opleveren.
AI-expert Sukel ziet kansen in de ontwikkeling van kleinere, open AI-modellen die voor iedereen toegankelijk zijn. Hij signaleert dat de focus verschuift van grote taalmodellen naar kleinere, gespecialiseerde modellen die minder rekenkracht vereisen. Deze trend biedt volgens hem mogelijkheden voor Nederland om een eigen positie te verwerven zonder direct te hoeven concurreren met Amerikaanse techbedrijven.
7. Wat zijn de grootste uitdagingen voor Nederland?
Nederland staat voor een reeks uitdagende obstakels bij het realiseren van een AI-fabriek. De eerste en meest concrete uitdaging is de financiering: er moet 200 tot 300 miljoen euro worden vrijgemaakt, en het is nog onduidelijk hoe dit bedrag precies wordt opgebracht.
Een tweede grote uitdaging is het verkrijgen van de benodigde technologie. Er is wereldwijd een enorme vraag naar de geavanceerde hardware die bedrijven als Nvidia produceren. Deze schaarste maakt het des te belangrijker dat Nederland nu al in gesprek is met deze leveranciers.
Lees ook: AI-gekte stuwt chipmaker Nvidia naar nieuw hoogtepunt: ‘Dit is geen bubbel’
Ook het aantrekken en behouden van talent vormt een significante uitdaging. Nederland heeft experts nodig die de faciliteit kunnen beheren en optimaal kunnen benutten, maar veel Europese AI-specialisten worden weggekaapt door Amerikaanse techbedrijven.
AI-expert Sukel wijst daarnaast op een fundamenteel probleem: Europa’s achterstand op het gebied van krachtige cloud computing infrastructuur. De grote spelers zoals AWS, Google en Microsoft domineren deze markt, terwijl Europese initiatieven relatief kleinschalig blijven.
Tot slot vormt de Europese regelgeving een uitdaging. Privacy-wetgeving zoals de GDPR en de nieuwe AI Act kunnen innovatie vertragen, hoewel ze belangrijke waarden beschermen. Volgens Sukel is het zoeken naar de juiste balans: privacy waarborgen zonder data-intensieve innovaties te veel te beperken.
8. Wanneer komt er duidelijkheid?
Er is nog geen concrete planning voor de bouw van een Nederlandse AI-fabriek. Ook de locatie is nog niet bekend. Eerst moeten de gesprekken met Nvidia en AMD worden afgerond en moet er een gedegen plan komen voor de financiering. Het kabinet lijkt wel haast te willen maken, gezien de snelle technologische ontwikkelingen en de internationale concurrentie.
De komende maanden zullen cruciaal zijn om te bepalen of Nederland erin slaagt zijn AI-ambities waar te maken en of het bedrijfsleven straks toegang krijgt tot een eigen AI-fabriek. Minister Beljaarts benadrukt dat Nederland snel moet handelen, omdat de concurrentie om de producten van Nvidia enorm is en het bedrijf kan kiezen aan wie het verkoopt.
Lees ook: 13 dingen die AI niet kan
