Meten is vergeten wat we niet weten. Daarom moeten bedrijven om leren gaan met onzekerheid. Maar hoe?
We verlangen naar een maakbare toekomst, zeker als het om financiële, economische en bedrijfsorganisatorische ontwikkelingen gaat. Dat zijn echter sociale processen, processen die onvoorspelbaar zijn. We krijgen continu te maken met moeilijk voorspelbare gebeurtenissen, die dikwijls een overrompelende uitwerking hebben. Het is niet slim om dit gegeven te negeren. Het derivaten-drama maakt dit weer eens duidelijk.
Meten is niet meer weten
We dromen dat die onvoorspelbare en uitzonderlijke gebeurtenissen in ieder geval niet op óns pad komen. Niet alleen Jan-met-de-pet meent goede voorspellingen te kunnen doen. Ook economen, bestuurs- en organisatiedeskundigen, commissarissen, MBA’ers, bedrijfsgoeroes, managers, bankiers, ceo’s en cfo’s denken er zo over en dat is veel ernstiger. 'They have operated under the false belief that their tools could measure certainty', zegt de gewezen bankier, mathematicus en filosoof Nassim N. Taleb daarover in zijn uitdagende studie The Black Swan (2010). Met enig cynisme wrijft hij het ons in: geloof je echt nog in het adagium 'meten is weten'? Nee toch!
Omgaan met onzekerheid
Ondanks alle beschikbare cijfers is ons voorspellend vermogen niet waardevoller dan dat van sterrenwichelaars en waarzegsters. De moed zou ervan in je schoenen zakken, we lijken niets meer te beheersen. Toch hoeven we ons niet te laten verpletteren door een gevoel van absolute machteloosheid. Taleb beweert eigenlijk maar één ding: meten is vergeten wat we níét weten. We moeten leren omgaan met onzekerheid: managing uncertainty.
Zo geestdodend als drugs
Wees je bewust van de beperkte steun die cijfers geven. 'Be aware of the numbing effect of magic numbers', betoogt Taleb. Cijfers zijn zo geestdodend als drugs en ontnemen je het zicht op de complexiteit van de (nabije) toekomst. Gooi alle ramen open, sta open voor tegenspraak, koester dwarsliggers, bedenk zo veel mogelijk worst case scenario’s. Onderzoekers concludeerden jaren terug al dat de afwezigheid van conflicten niet betekent dat er harmonie heerst, maar dat het juist tekenend is voor lusteloosheid en desinteresse (the absence of conflict is not harmony, it’s apathy).
Weg met winstmaximalisatie
Het is belangrijk om vooraf te bedenken hoe je die worst cases kan overleven. Je moet substantiële reserves creëren om op terug te vallen: 'All you have to do is mitigate the consequences.' Taleb verlangt feitelijk niets anders dan dat we het eeuwenoude adagium van continuïteit weer serieus nemen. Naar Angelsaksisch model is winstmaximalisatie dikwijls het doel geworden. Weg ermee, meent Taleb. Winstmaximalisatie zou slechts een middel mogen zijn om continuïteit te bewerkstelligen. Dan worden we een stuk voorzichtiger.
Zoek de blinde vlekken
Het aftasten van onzekerheden is in het betoog van Taleb geen lusteloos veiligheidsklepje. Bij managing uncertainty moet het zoeken naar de blinde vlekken de belangrijkste activiteit worden. Hiertoe moeten we alle mogelijke creativiteit zien aan te boren. Het markeren en inkleuren van de ‘terra incognita’ dient ongegeneerd opgepakt te worden, zoals in vroeger eeuwen ontdekkingsreizigers deden. De ontdekking van de bron van de Nijl werd voorafgegaan door een grondige voorbereiding. Alle routes in het enorme witte vlak op de kaart van het Afrikaanse continent werden denkbeeldig gevaren. Alleen dán overleef je de ontdekkingstocht.
Doe het zelf en teken je eigen kaart
Doe dat nu zelf ook: teken de kaart van je business. Wees helder in wat reeds in kaart is gebracht en wees net zo helder over wat nog onbekend is. Benoem luid en duidelijk wat we niet weten, wat we niet (kunnen) kennen. Dit ‘onbekende land’ moet je schaamteloos inkleuren met mogelijke werelden. Precies zoals ontdekkingsreizigers deden vóór de levensgevaarlijke binnenlanden van Afrika werden betreden: wat zouden ze aan vijandige mensen, verscheurende beesten, woeste rivieren, giftig dampende moerassen, verstikkende jungle, dodelijke ravijnen, afmattende temperaturen en fatale ziektes kunnen tegenkomen? Met tegendraadse beelden kleur je de terra incognita in en vergroot je de overlevingskansen van je business. Ongetwijfeld ontbrak deze inkleuring bij de brede introductie van de derivaten. Dan blijkt de jungle van het ondernemen levensgevaarlijk.
Beeld via Flickr.
