Beleidsmakers vallen over elkaar heen om de aarde te redden. Aandoenlijk, maar ze kunnen beter ervoor zorgen dat duurzaam gedrag lonend wordt.
Als duurzaamheid vooral een kwestie van mentaliteitsverandering zou zijn, waren we al een heel eind op weg, gezien de overgave waarmee bedrijven, instanties en overheden bezig zijn klimaatbeleid te ontwikkelen. Helaas is het niet altijd doeltreffend: veel plannen kosten de belastingbetaler handenvol geld dat beter gebruikt had kunnen worden. Soms, zoals bij de subsidie op zonnepanelen, haken gegadigden alleen al af vanwege de bureaucratische rompslomp die erbij komt kijken.
Beleidsmakers kunnen slecht beoordelen wat wel of niet werkt. De nieuwste rage: elektrische auto's. Amsterdam wil in 2040 het hele wagenpark geëlektrificeerd hebben en gaat nu vast een stadsbreed netwerk van oplaadpunten aanleggen. Maar elektrische auto's zijn nog lang niet rijp voor alledaags gebruik en er is een heel scala aan oplaadsystemen. Als steden nu al kiezen, wordt de leercurve doorbroken.
Milieusubsidies zijn alleen onder strikte voorwaarden effectief. De gesubsidieerde investering moet rendabel zijn op basis van langetermijnprijzen, waarin externe effecten en toekomstige schaarste verdisconteerd zijn. Die zijn natuurlijk niet exact bekend, maar kunnen net als elke bedrijfsmatige calculatie gebaseerd worden op plausibele aannames. Een goede investering, ook als stimuleringsmaatregel, lijkt bijvoorbeeld de aanleg van een zogeheten smart grid. Daarmee kan decentraal opgewekte energie (zoals met zonnepanelen of HRe-ketels) aan het net worden gevoed en wordt de capaciteit van centrales beter benut.
In plaats van subsidies verdienen heffingen, zoals een CO2-heffing, in het algemeen echter de voorkeur. Heffingen verhogen de marktprijzen tot een niveau dat ook de externe effecten weerspiegelt. Ze prikkelen producent en consument tot efficiënte oplossingen, omdat die dan lonend zijn. Wel moeten heffingen, zeker nu, gecompenseerd worden, bijvoorbeeld in de lasten op de lonen. Maar heffingen zijn belastingen en dus niet populair, en politici weten dat het publiek zich liever laat paaien met aansprekende symbolen zoals elektrische bolides. Jammer voor het milieu.
Ed Lof is econoom en publicist
