Over de kredietcrisis krijgen we veel visies. Sommigen zwartkijkers vrezen een herhaling van de Grote Depressie, anderen zijn moraalridders waarbij alles het gevolg is van de graaicultuur.
Als ik vanuit mijn vak naar voren blik, verwacht ik in 2009 – nogal wiedes – reorganisaties, herschikkingen en verbreking van arbeidsrelaties, mede als gevolg van de angst voor (nog meer) omzetverlies. Ik waag me aan drie scenario's voor 2009. Het valt allemaal wel mee in het eerste scenario. De flexibele schil van uitzendkrachten, tijdelijke krachten en interimmers wordt gepeld. De uitmuntende tijdelijke kracht blijft behouden door het dossier van een minder goed functionerende vaste kracht ten behoeve van ontslag op te bouwen. Ook als het wel meevalt, grijpen bedrijven de crisis begrijpelijkerwijs aan om te reorganiseren.
In het tweede scenario is de omzetdaling zo ernstig dat bedrijfsonderdelen moeten worden gesloten. De optie van werktijdverkorting noem ik niet, want die is een wassen neus in zware tijden. Sluiting van bedrijfsonderdelen leveren voor een ontslagvergunning nooit veel problemen op. Ingewikkelder wordt het wanneer het bedrijf binnen afdelingen functies laat vervallen, terwijl een deel van de werkzaamheden behouden blijft. Voorkom discussies over boventalligheid door dit werk binnen het bedrijf over meerdere functies te verdelen. Zijn de functie en werkzaamheden vervallen, dan geldt het afspiegelingsbeginsel. Een sociaal plan zal worden afgesproken als er 20 mensen of meer binnen drie maanden worden ontslagen.
Het afspiegelingsbeginsel houdt in: binnen uitwisselbare functies en leeftijdscategorieën van 25 tot 35, 35 tot 45, 45 tot 55 en 55 tot 65 zal de laatst aangenomen werknemer het eerste moeten vertrekken, De nieuwe kantonrechtersformule (sinds 1 januari) vinden we nog niet in de sociale plannen die voor 2009 gelden. De nieuwe kantonrechtersformule biedt aan noodlijdende bedrijven ruimte voor verweer tegen ontslagvergoedingen. Dit habe-nichts verweer, mits goed onderbouwd met cijfers, kan leiden tot lagere ontslagvergoedingen. De bonden zullen in de onderhandelingen over een sociaal plan ook rekening moeten houden met de slechte financiële situatie.
De worst case scenario is de surseance van betaling en het faillissement. De surseance is niet meer dan een moratorium tegen de gewone handelscrediteuren. Lonen en belasting moeten worden doorbetaald en het gewone ontslagrecht geldt onverkort. Omdat lonen en belastingen tijdens die periode niet meer betaald kunnen worden, volgt meestal snel een faillissement. Dan zegt de curator de arbeidsrelaties op de kortst mogelijk termijn op. Het gewone ontslagrecht geldt niet in faillissement. Evenmin geldt de wet op de overgang onderneming. Dit betekent dat de curator in een faillissement de gezonde bedrijfsonderdelen kan verkopen zonder dat de mensen die daar werken mee overgaan naar de koper. Deze kan wel de beste mensen uitkiezen en in dienst nemen. In 2009 zullen we dit soort sterfhuisconstructies weer regelmatig zien.
Omdat de arbeidsmarkt in 2009 slechter zal zijn en de nieuwe kantonrechtersformule magerder is geworden, zullen werknemers meer vechten tegen hun ontslag. In de hoop het ontslag te voorkomen, of tenminste de vergoeding hoger te krijgen. Ik vrees dat de economie er langer dan een jaar over doet om te herstellen. Interessant blijft dat de oorzaak van de crisis en de verwachtingen over de duur en afloop ervan samenhangen met de angst van mensen. Zou die wetenschap enige bijdrage leveren aan een versnelde verbetering van de economie? President Roosevelt zei na zijn verkiezing als president in 1933 – tijdens de Grote Depressie – de bekende woorden: ‘het enige dat we moeten vrezen is de angst zelf". Toch herstelde de economie pas tijdens de Tweede Wereldoorlog….
Marcus Draaisma is advocaat arbeidsrecht en partner Palthe Oberman Advocaten, arbeidsrecht specialisten
