Op een bedrijfsuitje in Antwerpen werd het me ineens duidelijk. De CEO klaagde over het gebrek aan finesse en culturele volwassenheid van zijn managers: ‘Ze nemen de meest bekrompen beslissingen, durven nooit eens een andere werkwijze uit te proberen.’ De door zijn managers genuttigde vijftien schnitzels en evenzoveel halve liters export-Heineken waren volgens de CEO een teken aan de wand. Symptomatisch voor een schrijnende behoefte aan mentale rijpheid: ‘Mijn mensen staan gewoon niet in het leven. Ze kiezen altijd voor veilig, hebben buiten het werk helemaal niks meegemaakt.’
Mijn gedachten dwaalden af naar socioloog en Nobelprijswinnaar Elias Canetti. ‘Voor niets is de mens meer beducht dan voor aanraking door iets onbekends’, luidt de openingszin van zijn meest beroemde boek ‘Massa & Macht’ uit 1960. De mens gaat vreemde elementen instinctief uit de weg door mee te lopen met de massa, betoogt Canetti. Groepsdenken dus. En dat terwijl onze tijdgeest – vol versnelling, complexiteit en wendbaarheid – juist vraagt om een andere mens: eentje die wél het vermogen heeft om te veranderen. Nieuwsgierigheid, exploratiedrift naar het onbekende.
Ja, de CEO heeft een punt. Wat zijn managers missen, is Bildung. Een populaire kreet die duidt op persoonlijke vorming, morele ontwikkeling en inlevingsvermogen – niet alleen in anderen, maar ook in andere culturen en andere tijden. Nieuwe tijden op de werkvloer treed je alleen succesvol tegemoet als je managers ‘nieuwsgierige aagjes’ zijn. Lefgozers die open staan voor andere werelden en intellectueel en cultureel gevoed willen worden. Dan pas heeft een transitie kans van slagen.
Met Bildung genereer je die broodnodige helikopterview én een sterk inlevingsvermogen. Gooi het daarom eens over een andere boeg. Stop met de zoveelste misplaatste cursus leidinggeven, vol uitgekauwde gedragsformules. Laat je managers ‘Het Proces’ van Franz Kafka lezen. Uit dat boek leren ze wat bureaucratie daadwerkelijk is; een labyrint dat we amper kennen en in wezen niet te begrijpen valt.
Attendeer je managers ook op Dostojewski’s klassieker ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’, over het moedwillige gezeur en geklaag van een uitermate irritante hoofdpersoon, waarin je als manager maar wat makkelijk de passieve agressie van getormenteerde medewerkers herkent. En wellicht gaat begrijpen.
Zomaar twee boeken uit de wereldliteratuur die het verandervermogen van je managers kunnen vergroten. En als zelfs dat niet helpt? Organiseer dan (met die ene zelfbenoemde Bildungspoliticus in gedachten) een hip raadspel over neo-romantici, ergens in een botanische tuin. Maar pas op: zodra je managers naar lavendel gaan ruiken en achter de piano kruipen, moet je er subiet een eind aan breien.
Hoe dan ook. Met Bildung verleggen je managers innerlijke grenzen, kunnen ze zich beter in nieuwe situaties inleven en worden het solide leidinggevenden die achter hun beslissingen staan. Geen managementtraining of algoritme kan daar tegenop.
