Nadat het gezelschap waarin ik verkeerde afgelopen zaterdagavond een geslaagd verjaardagsfeest had gevierd in een Amsterdamse kroeg, gaf de barman de welbekende hint dat zijn zaak ging sluiten; André Hazes kreeg een draaibeurt en luidde met zijn woorden ‘dit is de laatste keer’ het einde van de avond in. Het feest was voorbij en de gasten gingen naar buiten. De ijzige kou in.
Het idee van een half uur bikkelen op de fiets stond mijn gezelschap tegen en zo grepen we al snel naar de smartphone. Uber, de online taxidienst, zou ons thuisbrengen – en dat deed het. Binnen 6 minuten was een chauffeur ter plaatse, die ons voor 12 euro naar huis reed. Hadden we een ‘echte’ taxi besteld, dan zouden we minstens het dubbele hebben betaald. Bovendien hadden we dan zelf moeten zoeken naar een taxi en dus alsnog de vrieskou moeten trotseren.
Uber voor alles
Dat de app Uber ons leven een stuk gemakkelijker heeft gemaakt, het moge duidelijk zijn – al helemaal in grote Amerikaanse steden als Los Angeles en San Francisco, met hun drukke wegen en slecht openbaar vervoer. De ‘veruberisering van de wereld’ heeft echter ook een keerzijde en deze wordt mooi opgetekend in het afgelopen maand verschenen boek Uber voor alles, hoe de on demand-economie ons leven beïnvloedt van journalist Rens Lieman.
De techjournalist voor onder meer Esquire en NRC Next deed onderzoek naar platformbedrijven zoals Uber, maaltijdbezorger Deliveroo en schoonmaakplatform Helpling. Hij sprak met de ondernemers en investeerders achter deze bedrijven, voelde politici aan de tand en – het mooiste – besloot zelf te gaan schoonmaken voor Helpling en de fiets op te klimmen voor bedrijven als Deliveroo en Uber Eats.
Deze platforms werken veelal met zelfstandigen, die onverzekerd en zonder pensioen op te bouwen hun geld bij elkaar proberen te sprokkelen. Lieman plaatst vraagtekens bij deze vermeende zelfstandigheid: als de koeriers en chauffeurs voor hun inkomsten afhankelijk zijn van het aanbod op een app, hoe zelfstandig zijn ze écht?
Sluwe enquête
Opmerkelijk is de passage waarop de journalist beschrijft dat hij als koerier een enquête van Deliveroo ontvangt. De enquête blijkt vol te staan met vragen over hoe hij als koerier aankijkt tegen meer flexibiliteit in zijn werk. Flexibeler werk, dat wil iedereen wel. Deliveroo werkt op dat moment nog met nulurencontracten, maar wil – zo blijkt later – toewerken naar een zzp-model voor zijn koeriers.
Het bedrijf zal de resultaten uit de enquête maanden later gebruiken om zijn plannen te ondersteunen om alle koeriers om te vormen tot zelfstandigen. Koeriers hadden in de enquête massaal aangegeven flexibeler te willen werken, dus dat is wat Deliveroo nu mogelijk maakt, zo stelt het bedrijf. Maar, zo beargumenteert Lieman: het is de vraag of interesse in meer flexibiliteit hetzelfde is als een roep om zelfstandig ondernemerschap.
Winner takes all
Het is tekenend voor de sluwe werkwijze van de grote, mondiale techbedrijven, leren we uit het verhaal van Lieman. Met een dikke zak aan investeringskapitaal bestormen ze de internationale markt, met als doel zo snel mogelijk te groeien en als winnaar te komen rollen uit de welbekende winner takes all-strijd. Zieltjes winnen ze met slimme marketingacties, die ze van tevoren uitdenken middels een zogeheten playbook.
In eeuwen opgebouwde regels over arbeidsrechten lappen deze bedrijven dikwijls aan hun laars. Die regels zouden sterk verouderd zijn, aldus de bedrijven zelf. En waarom zouden ze zich bezig moeten houden met regels in de schoonmaak- of taxibranche? Ze zijn toch immers techbedrijven? Werknemers moeten in hun ogen zelfstandigen zijn in de gig economy, die – als het aan deze bedrijven ligt – straks als volledig onafhankelijke koeriers voor een breed scala aan bezorgdiensten moeten rijden. Zelfs voor PostNL, als het even kan. Uiteindelijk zullen zullen deze koeriers en chauffeurs hun werk bedreigd zien worden door zelfrijdende voertuigen. Uber test al druk met autonome auto’s, met als doel een goedkopere service te kunnen leveren door het schrappen van transportkosten.
Positieve bijdrage
Het is slechts een greep uit het omvangrijke palet aan bedenkingen over de on demand-economie, uiteengezet door Lieman. Wat zijn boek echter zo sterk maakt, is dat deze niet slechts kritiek uit op de techindustrie. Dat soort boeken zijn er immers al genoeg. Lieman gaat ook in op de positieve bijdrage die deze apps mogelijkerwijs op de samenleving kunnen hebben.
Als ze een nieuwe economie inluiden, zouden we op termijn bijvoorbeeld kunnen genieten van extra ruimte in de stad. Uber wil een carpooldienst groot maken en die dankzij zelfrijdende auto’s goedkoop aanbieden. Burgers zouden hierdoor – in het ideale scenario – straks geen auto meer nodig hebben, waardoor parkeerplaatsen aan de publieke ruimte onttrokken kunnen worden. Meer groen in de stad en een toename aan potentiële woonruimte zal hiervan het gevolg zijn. Bovendien: als iedereen carpoolt in een zelfrijdende, dus elektrische auto zal de stadslucht een stuk schoner worden.
Ride Austin
Een van de alternatieven op werken met zzp-constructies is kiezen voor nulurencontracten. Bij Deliveroo waren ze ze liever kwijt dan rijk, maar deze contractvorm kan ook voordelen hebben voor ondernemers, leert Sprout.
Het boek onderstreept dan ook dat je innovatie niet kunt tegenhouden. Uber-chauffeurs hebben een punt met hun kritiek op de taxiapp, die flinke marges op hun ritten legt en de chauffeurs ertoe dwingt onderdeel te worden van de onzekere gig economy. Toch zijn we als maatschappij uiteindelijk gebaat bij dit soort innovaties, waardoor we als burgers efficiënter kunnen handelen in ons dagelijks leven. Zoals Lieman op het einde van zijn boek aangeeft, is het voorlopig de vraag waar het heen gaat met de on demand-economie. Worden we puur op innovatie gedreven maatschappijen, of laten we het arbeidsrecht prevaleren boven de innovatiedrang?
Misschien is het in Uber voor alles omschreven Texaanse alternatief Ride Austin een mooie oplossing. In plaats van chauffeurs te laten rijden voor Uber, gaan taxichauffeurs in Austin de straat op voor een eigen, coöperatief platform. Chauffeurs houden meer over en de consument kan nog steeds van vergelijkbare, vernieuwende app-technologie gebruikmaken. Op die manier hou je de innovatie binnenboord, terwijl je niet hoeft te besparen op arbeidsrechten.
Het boek Uber voor alles van Rens Lieman is verkrijgbaar bij Managementboek.nl voor €20,00.
