Onze hersenen zijn eigenlijk een beetje lui. Je zou kunnen zeggen dat ze zijn voorgeprogrammeerd om altijd voor de makkelijke weg te kiezen. De weg van de minste weerstand, zogezegd. Ons brein is er voortdurend op gericht zoveel mogelijk mentale energie te besparen. Met name in tijden van stress en vermoeidheid kan dit een handig copingmechanisme zijn. De hersenen zorgen er op die manier voor dat we niet nóg meer energie verliezen.
Als je denkt aan stressvolle tijden denk je natuurlijk al snel aan de coronacrisis. Veel mensen voelen zich momenteel mentaal uitgeput. Ze zijn het zat om alsmaar te zoeken naar balans tussen werk en privé. De voortdurende onzekerheid en het ‘lockdown-hoppen’ maken dat ze zoveel mogelijk op de automatische piloot opereren.
Je hersenen aan het werk zetten
Het resultaat is dat velen van ons geneigd zijn te doen wat gewoon goed of makkelijk voelt. Mensen vragen om terug naar kantoor te komen omdat onze hersenen zich dat het best kunnen voorstellen bijvoorbeeld. Of ervan uitgaan dat iedereen een vierdaagse werkweek wil.
Dat stelt althans David Rock, medeoprichter en ceo van het NeuroLeadership Institute. Om te voorkomen dat we in die staat blijven hangen, moeten we onze hersenen wat vaker aan het werk zetten. We moeten volgens Rock bewust kiezen voor moeilijke dingen.
Beslissingsvermoeidheid
Maar is het wel zo erg dat we automatisch op een energiezuinige stand staan? ‘Nee, op zich is daar helemaal niks mis mee’, zegt breinexpert Mark Tigchelaar en auteur van het boek Focus AAN/UIT. ‘Maar je moet je wel afvragen waarom dit gebeurt.’
Tigchelaar legt uit dat er een groter onderliggend probleem speelt: ‘Er komt te veel op ons af. We hebben al zoveel op ons bord. Mensen hebben last van beslissingsvermoeidheid.’ De coronacrisis draagt hier alleen maar aan bij. Je zou misschien denken dat we inmiddels wel een beetje gewend zijn aan het moeizame schipperen tussen werk en privé maar het tegendeel is waar.
Mensen worden alleen maar vermoeider en de grenzen tussen werk en privé lijken steeds verder te vervagen. ‘We zijn er nog lang niet, het is echt een zoektocht’, aldus Tigchelaar. ‘Het aantal prikkels dat op ons afkomt, neemt alleen maar toe en dat kost heel veel energie en inspanning.’
Controle in de hectiek
Voor je je hersenen een mentale ‘schop onder de kont’ geeft, is het daarom van belang om eerst een gezonde basissituatie te creëren. ‘Grip krijgen op je focus, weten hoe je jezelf moet opladen en het aantal externe prikkels minimaliseren’, adviseert Tigchelaar.
‘We moeten al zoveel. Mensen zijn moeten-moe. Zorg eerst eens voor rust, overzicht en controle. Dan pas komt er ruimte in je hoofd voor andere dingen.’ Controle in de hectiek is dus de basis en dat is op zichzelf al een hele klus. Als je dat eenmaal bereikt hebt, kan je je hersenen wat meer gaan stimuleren. Hoewel dit voor iedereen anders werkt, is het over het algemeen wel het beste om je te focussen op één onderwerp. Die ene cursus die je al heel lang wil volgen bijvoorbeeld.
Het efficiënte brein
Ook Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie aan Tilburg University en auteur van boeken als IK kwadraat en Hersenhack, stelt dat er niet zoveel mis is met de automatische piloot. ‘Je denken, je voelen, je doen, alles kost heel veel energie. En de hele dag nadenken over alle kleine dingen gaat gewoon niet. Dan kan je niet functioneren’, legt ze uit.
Dit begint al met je ademhaling, maar het geldt bijvoorbeeld ook voor de dingen die je waarneemt. Je hersenen gaan daar als vanzelf heel makkelijk mee om. ‘Zo kost het je minder energie en daardoor kun je goed voortbestaan. Het brein is maar een klein orgaan en daarom is het zaak dat het zo efficiënt mogelijk werkt. Dat is helemaal niet erg.’
Haal je hersenen uit hun comfort zone
Aanpassing is echter ook belangrijk. De omgeving verandert immers voortdurend, net als je lijf. ‘Als je je niet kunt aanpassen, kun je niet mee in die veranderingen’, aldus Sitskoorn. Gelukkig zijn onze hersenen heel goed in staat zich te herstellen en aan te passen aan de omgeving.
Dit wordt neuroplasticiteit genoemd. Omdat dit veel energie kost, voelen we daarbij vaak wel weerstand en ongenoegen. We vinden het niet fijn om onze comfort zone te verlaten. ‘Maar het is ook een kans om je verder te ontwikkelen en om iets nieuws te ontdekken’, zegt Sitskoorn. Soms kiezen we er zelf voor veranderingen door te voeren, soms dwingt de omgeving ons hiertoe. Zoals in het geval van corona.
Winst en verlies
Volgens Sitskoorn gaat iedere verandering gepaard met winst en verlies. En het verlies voelt op korte termijn meestal sterker dan de winst. Het gemis van je collega’s of je werkplek bijvoorbeeld. Of de fijne gesprekjes tussendoor.
‘Je mist heel veel maar krijgt er ook veel voor terug. Dat voelen we minder’, vertelt ze. Een voorbeeld is dat we met zijn allen veel minder in de file staan. Of denk aan het gemak waarmee we meerdere mensen via digitale meetings bij elkaar kunnen krijgen.
Tijd voor reflectie
Naast aanpassing is het in tijden van verandering ook goed om even een stapje terug te doen en na te denken over je manier van leven en werken. Wil je die baan nog wel? Wat wil je met de rest van je leven? En kan je jezelf überhaupt wel permitteren om iets te veranderen? De hypotheek moet immer ook worden betaald. Sitskoorn: ‘Daarom is het belangrijk om eerst een stap terug te doen en te reflecteren. Daarna komt het handelen. Je investeert je energie dan heel bewust.’
De neuropsycholoog benadrukt dat er geen quick fix is voor mensen die veranderingen willen doorvoeren : ‘Iets veranderen kost altijd tijd en energie. Maar het is heel goed voor je hersenen om nieuwe dingen te doen of te leren.’ Ze adviseert om vooral te beginnen met iets dat je leuk vindt. Of dat nu paaldansen is, kantklossen of Arabisch leren. ‘Daarmee duw je je hersenen uit hun comfort zone. Je gaat je beter voelen en de dingen gaan vanzelf makkelijker.’
Gezond leven is goed voor je hersenen
Om je hersenen een handje te helpen, is het goed om de basisregels voor een gezond leven te volgen. Kom in beweging, neem voldoende rust en let op je voeding. Blijf bijvoorbeeld niet de hele dag achter je laptop zitten. Die ene vergadering kan je ook lopend doen. ‘Maak het jezelf makkelijk in de nieuwe dingen die goed voor je zijn’, adviseert Sitskoorn. ‘Van daaruit kan je verder gaan uitbreiden. Door het heft in eigen handen te nemen, maak je uiteindelijk ook betere beslissingen.’
