Amper drie maanden nadat ze door de Amerikaanse beurstoezichthouder SEC (Securities and Exchange Commission) werd aangeklaagd voor ‘massale fraude’ en te horen kreeg dat ze tien jaar lang geen beursgenoteerd bedrijf mocht besturen, is Elizabeth Holmes op zoek naar investeerders voor een nieuw bedrijf. Dat mag ze doen, zolang het geen beursgenoteerd bedrijf is, maar investeerders doen er goed aan zich voordat ze instappen eens goed te verdiepen in haar laatste bedrijf Theranos.
Revolutie in de medische sector
In 2003 stopt de dan 19-jarige Holmes met haar studie aan Stanford University in Californië en start ze haar health-tech bedrijf Theranos. Tien jaar lang blijft het bedrijf onder de radar en ontwikkelt het technologie rond medische testen waarvoor je maar één druppel bloed nodig zou hebben. Na de onthulling van het apparaat van het bedrijf en de bijbehorende plannen voor een revolutie in de medische sector, werd ze door de media in de armen gesloten en kreeg ze de status van een goeroe. Ze was de nieuwe Steve Jobs.
Holmes zelf bezat de helft van het bedrijf dat op zijn hoogtepunt in 2014 werd gewaardeerd op 9 miljard dollar. In 2015 kwam echter aan het licht dat Theranos patiënten foutieve testresultaten gaf. Ook bleek de techniek van het bedrijf niet te werken.
In maart 2018 beschuldigde de toezichthouder SEC Theranos echter van ‘het ophalen van meer dan 700 miljoen dollar bij investeerders door het afleggen van valse verklaringen over de bedrijfsvoering, de technologie en de financiële prestaties van het bedrijf.’
Geen schuldbekentenis, wel een schikking
Noch Holmes, noch het bedrijf heeft tot nu toe schuld bekend, maar ze gingen wel akkoord met een regeling waarbij Holmes een boete kreeg van 500.000 dollar en ze de leiding van het bedrijf moest overdragen.
We kunnen een aantal belangrijke lessen leren uit deze spectaculaire val. Ten eerste roept het vragen op over de rol van de toezichthouders. Bij een Amerikaanse Corporation – vergelijkbaar met de Nederlandse NV – behelst deze rol in elk geval dat ze toezicht houden en onafhankelijk oordelen.
Theranos’ raad van bestuur (een one-tier board naar Amerikaanse model waarbij de commissarissen samen met de directie in een raad van bestuur zitten, red.) heeft een langdurige fraude over het hoofd gezien. Opvallend, want de leden waren prominente publieke figuren – drie voormalige ministers, twee oud-senatoren en een paar gepensioneerde hoge officieren. Weliswaar is de board van Theranos destijds bekritiseerd omdat er geen experts uit de sector in zaten, je kunt niet stellen dat de leden niet op de hoogte waren van hun verantwoordelijkheden.
Uiteindelijk vallen er drie lessen te destilleren uit de val van Holmes’ Theranos. Lessen die van toepassing zijn op veel nieuwe bedrijven, en zeker voor het nieuwste avontuur van mevrouw Holmes zelf.
1) Het gevaar van groepsdenken
We weten uit de studies naar groepsdynamiek dat groepen mensen graag praten over wat ze al weten. Leden van elke groep – ook raden van bestuur – discussiëren over wat ze bereikt hebben, gemeenschappelijk vrienden en hoe goed het vroeger was. De gevaarlijke kant hiervan is dat er een neiging bestaat niet te willen praten over het onbekende.
Dus ook al konden de commissarissen (non-executive boardmembers) van Theranos het bedrijf helpen met hun netwerk en waren ze deskundig op hun eigen werkveld, ze waren ook onderhevig aan de krachten van groepsdynamiek. Hebben ze Holmes wel ondervraagd over wat haar technieken precies inhielden zodat ze het product goed konden doorgronden? Je kunt nu eenmaal niet praten over iets waarvoor je de basale kennis ontbeert.
2) Pas op voor sprookjes
Theranos was een sprookje uit Silicon Valley. Een jonge charismatische CEO komt met een revolutionair idee dat een hele industrie op zijn kop zal zetten en waarbij iedereen die er deel van uitmaakt fors kan profiteren. Deze verleidelijke verhalen die te mooi klinken om waar te zijn, die worden soms echt werkelijkheid in Silicon Valley: denk aan Facebook, Google en Apple.
Maar Theranos had duidelijk de kenmerken van het sprookje van Repelsteeltje – goud spinnen uit stro. Holmes, een gesjeesde student en charismatisch ondernemer, claimde dat Theranos voor een revolutie in de gezondheidszorg zou zorgen doordat het 240 bestaande diagnostische bloedtesten kon uitvoeren op een druppel bloed. Het is de rol van de commissarissen om het product ook echt te doorgronden en moeilijke vragen te stellen. We moeten ons daarom afvragen of de bestuursleden van Theranos ook echt geprobeerd hebben het sprookje lek te prikken.
3) Let op zelfbedrog
Ten slotte was Holmes zich waarschijnlijk wel van bewust van het feit dat haar technologie niet de resultaten opleverde die ze had beloofd. Ze bleef echter stijf volhouden dat het wel kon. Dit roept de vraag op of ze zichzelf niet voor de gek aan het houden was. Ook stelt het de creatie van helden in onze cultuur aan de kaak. Heldendom dat zo groot wordt dat mensen als Holmes in hun eigen hype gaan geloven.
Holmes en bedrijf zelf zitten nog altijd in de ontkennende fase. Haar gedrag als CEO van Theranos lijkt een beetje opdat van wielrenner Lance Amstrong. Allebei waren ze zo in hun eigen verhaal gaan geloven dat ze zelfs nadat het bedrog of vermeende bedrog aan het licht kwam, ze in geen krimp gaven.
Uiteindelijk zijn alle groepen, of het nu raden van bestuur, teams of families zijn, onderworpen aan de onbewuste groepsprocessen. De beslissingen die raden van bestuur maken, zijn het resultaat van die groepsprocessen. Juist daarom is heb belangrijke dat commissarissen van bedrijven zich heel bewust zijn van groepsdenken.
Het is hard werken, én het is heel oncomfortabel om je daarin te verdiepen. Maar doe je het, dan kun je je taak als toezichthouder veel beter uitvoeren en helpen bij het ontmaskeren van leiders die in hun eigen sprookje zijn gaan geloven.
Anand Narasimhan is Shell professof of Global Leadership en Dean of Research aan IMD Businessschool in Lausanne. Nancy Lane is onderzoeker. Dit artikel verscheen eerder in het Engels bij IMD.
