Zonder focus leer je gauw het verkeerde gedrag aan. Oefenen heeft daarom alleen zin als je het met aandacht doet.
Een paar weken gelden heb ik besloten me aan te melden bij een sportschool. De voortschrijdende leeftijd met bijbehorend verval bleek met af en toe wat wielrennen en hardlopen niet meer te stuiten. Samen met een trainer heb ik daarop een programma gemaakt, zodat de verdere achteruitgang in elk geval wat geremd wordt. Nu gaat het hier niet over mijn angst om krakkemikkig oud te worden. Waar het hier om gaat is dat me opviel dat er zulke grote verschillen zitten in de manier waarop al die welzijnstrevers hun oefeningen in de sportschool uitvoeren.
Kortweg zijn er twee uitersten. Aan de ene kant van het spectrum heb je de geconcentreerde gewichtentrekkers en -duwers, die regelmatig met z’n tweeën oefenen en elkaar voortdurend advies geven over de uitvoering van de oefeningen. Aan de andere kant van het spectrum zie je ook talloze fitnessbeoefenaars die maar wat aanrommelen.
Gedachteloos roeien
Vanaf de legpress zie ik bijvoorbeeld een roeister die met ultrakorte bewegingen en een voortdurend gebogen rug de weerstand van de roeimachine probeert te overwinnen. Ze kijkt meer om zich heen dan dat zij zich bewust richt op haar roeiactiviteit. Doordat ik in een grijs verleden zelf heb geroeid, denk ik dat het rendement van haar inspanning zich door haar houding eerder zal vertalen in pijn in haar onderrug dan in een krachtstoename. Maar in plaats van zich te concentreren op haar roeihouding, rommelt ze gestaag door.
Eindeloos herhalen
De Hongaarse violist, dirigent, leraar en componist Leopold Auer kreeg ooit van een van zijn leerlingen de vraag hoe lang hij moest oefenen. Het antwoord van Auer: 'Als je met je vingers oefent, dan moet je de hele dag oefenen. Als je met aandacht oefent, dan is anderhalf uur voldoende.' Als je kunstenaars of topsporters, of welke indrukwekkende professional ook, observeert in zijn of haar voorbereiding, zie je dat ze specifieke onderdelen van hun specialisme eindeloos herhalen. Het lijkt aandachtsloos, maar het tegenovergestelde is waar. Telkens dezelfde passage van het muziekstuk herhalen, schier eindeloos de service oefenen, maar ook de strafpleiter die niets aan het toeval overlaat; ze worden beter, omdat ze oefenen met aandacht.
Automatische piloot trainen
Wat ze feitelijk allemaal doen is hun automatische piloot trainen, zodat het met aandacht geoefende gedrag een geautomatiseerde vaardigheid wordt. Zonder aandacht oefenen van welke vaardigheid ook, is zonde van de tijd. De verkeerde uitvoering van de vaardigheid wordt ingesleten. Daarnaast tast het gedachteloos oefenen het zelfvertrouwen aan. Zoveel geoefend en totaal niet verbeterd, dat is het resultaat van gedachteloos oefenen. En dat is niet prettig.
Weloverwogen oefenen
Met aandacht oefenen van kwaliteiten die in aanleg aanwezig zijn, vraagt niet alleen herhaling, maar ook scherpe zelfobservatie en het bewust zoeken naar nieuwe manieren om de onvolmaaktheid nog eens anders aan te pakken. Een vaardigheid bewust oefenen begint langzaam en aandachtig, zodat je de bezigheid echt goed zelf kunt volgen. Door iets nieuws te vroeg en te snel te willen uitvoeren, loop je het risico de nog niet perfecte aanpak te oefenen. Het is verleidelijk om in een aandachtloze oefenroutine te belanden; je wilt tenslotte resultaat. Maar verstandig is het niet. 
Vijfstappenplan
Om scherp gefocust te blijven bij het oefenen zijn een aantal tips en stappen zinvol.
1. Definieer het probleem
Wat gaat er nog niet naar wens, wat is het resultaat van mijn huidige aanpak en wat zou het resultaat kunnen zijn, als het wel goed gaat?
2. Analyseer het probleem
Wat maakt dat ik rugpijn krijg van het roeien? Wat maakt dat de 'a#' telkens vals klinkt? Of wat zorgt ervoor dat ik bij een presentatie voor het managementteam altijd al in het begin in de rede gevallen wordt?
3. Zoek naar mogelijke oplossingen
Wat zou ik kunnen doen, of wie zou ik kunnen vragen, om naar een andere aanpak te zoeken?
4. Test de potentiële oplossingen
Test elke gevonden oplossing en analyseer of je het gevoel hebt dat die aanpak je zal gaan helpen.
5. Oefen de beste oplossingen
Oefen met aandacht en in het begin rustig, in een vertraagd tempo, zodat je goed kunt volgen wat je anders doet en hoe dat uitpakt.
Observeer de werkelijke verbetering
Is er sprake van een echte verbetering, dan hou je de nieuwe werkwijze vol en probeer je na de eerste oefening het tempo te versnellen. Vervolgens voeg je het geoefende onderdeel in je totaal aanpak in. Of het nu gaat over je afslag bij golf, over pianospelen, een Powerpoint-presentatie, of over het verbeteren van je marketingvaardigheden: het spreekwoord luidt niet voor niets: oefening baart kunst. Maar helaas: alleen als je het met aandacht doet.
